Λέξη που κλείνει τρεις χιλιάδες χρόνια ζωής, αφού συναντάται ως (τό) ἧμαρ, με γενική (τοῦ) ἥματος στον Όμηρο, αλλά και ως ἡμέρη, που είναι ο ιωνικός τύπος, γιατί ο αγαπημένος μας ραψωδός γεννήθηκε και μεγάλωσε στην αγκαλιά της Ιωνίας.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Μια πρώτη σημασία της λέξη είναι το διάστημα χρόνου ανάμεσα σε δυο νύχτες. Έτσι τὸ νόστιμον ἧμαρ (Οδ. Α’ 9 και αλλού) είναι η χρονική στιγμή, ο χρόνος του νόστου, της επιστροφής του Οδυσσέα και των συντρόφων του στην Ιθάκη.
Η λέξη, όμως, έκανε τη διαδρομή της και σήμερα δηλώνει κι άλλα πολλά πράγματα. Τη βλέπουμε και ως μέρα αντί για ημέρα, γιατί το αρχικό φωνήεν σε πολλές λέξεις της γλώσσας μας υφίσταται σίγηση, όπως λέμε, δηλαδή σιωπά (π.χ. ελεύθερος, λεύθερος). Την συναντάμε, εξάλλου, και σε τόσες παράγωγες (ημερήσιος, ημερίδα, κ.α.) και σύνθετες λέξεις (ημερολόγιο, εφημερία, κ.α.), αλλά και σε εκφράσεις και παροιμίες.
Της νύχτας τα καμώματα τα βλέπει η μέρα και γελά, αποφαινόμαστε ειρωνικά, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι δουλέψαμε κατά τη διάρκεια της νύχτας, χωρίς φως, επειδή η λέξη μας εδώ δηλώνει το διάστημα της ηλιοφάνειας ανάμεσα σε δύο νύχτες ή απλώς το φως.
Η εφημερίδα μας, όμως, βγαίνει κάθε μέρα, και συνεπώς καλύπτει ύλη για κάθε εικοσιτετράωρο και όχι μέρα παρά μέρα, κάθε δύο εικοσιτετράωρα. Μέρα με τη μέρα – που σημαίνει όσο περνά ο καιρός – αποκτά ολοένα και περισσότερους αναγνώστες. Αυτό συμβαίνει, γιατί σας ενημερώνει για τα νέα της ημέρας, για τις πρόσφατες εξελίξεις της επικαιρότητας. Δε χάνετε, λοιπόν,τη μέρα σας, διαβάζοντας ανούσια πράγματα, δεν την σπαταλάτε με μη αποδοτικό τρόπο, αφού η σημερινή είναι εργάσιμη ημέρα και έχετε τόσα να κάνετε.
Μπορεί, όμως, το σήμερα (από το ομηρικό τήμερον, που σημαίνει αυτή τη συγκεκριμένη ημέρα) να αποβεί για κάποιους αποφράδα ημέρα, (δυσάρεστη) πράγμα που απευχόμαστε. Αντιθέτως, ευχόμαστε να είναι άσπρη μέρα, όχι χιονισμένη, αλλά ευχάριστη, χαρούμενη, μια που όλες οι μέρες είναι του Θεού, και καμία δεν είναι δυσοίωνη. Κι επειδή η καλή ημέρα φαίνεται από το πρωί, ξεκινήστε τη μέρα σας λὲγοντας στον καθένα δίπλα σας καλή σου ημέρα ή καλημέρα και όχι την κακή και την ψυχρή σου μέρα….
Ίσως, βέβαια, όταν θα μελετάτε το κείμενο, να είναι ήδη μέρα μεσημέρι, αλλά δεν πειράζει. Και όσες κυρίες είστε στις μέρες σας, ετοιμάζεστε να φέρετε στο φως της ημέρας ένα γλυκό πλασματάκι, να είναι αυτό πάντοτε λαμπερό σαν το άστρο της ημέρας, τον ήλιο μας δηλαδή.
Ο κατάλογος είναι εξαντλητικός και ενδέχεται να μείνουμε ξύπνιοι ως τα ξημερώματα, όταν ο ημεροδείκτης, του ημερολογίου, θα δείχνει την επόμενη όμορφη ημέρα που κι εκείνη θα προσφέρει τις τόσο απαραίτητες εφήμερες, προσωρινές συνεπώς απολαύσεις της.
Και μια επισήμανση: Η λέξη ἧμαρ, από όπου προέρχεται η λέξη μας ἡμέρα έπαιρνε δασεία. Γι’ αυτό, όταν προηγείται σύμφωνο ψιλό κ,π,τ, στις σύνθετες λέξεις αυτό τρέπεται στο αντίστοιχό του δασύ, χ, φ, θ. Συνεπώς, το φαρμακείο εφημερεύει και όχι επιμερεύει, η εφημερίδα ονομάζεται Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ και όχι Η ΚΑΤΗΜΕΡΙΝΗ ενώ στο ενημερωτικό σεμινάριο το ν της πρόθεσης παραμένει αμετάβλητο.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
