Οι πρόσφατες πλημμύρες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ήταν σωστός εφιάλτης για τους κατοίκους των περιοχών που επλήγησαν, μια που έζησαν την καταστροφή και βίωσαν τις συνέπειές της.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Η αρχική σημασία της λέξης ἐφιάλτης είχε να κάνει με μια στομαχική δυσφορία που παρουσιαζόταν στους ανθρώπους κατά την διάρκεια του ύπνου τους. Όταν κοιμόντουσαν ένιωθαν ότι ὁ ἐφιάλτης ή ἠπιάλτης πηδούσε πάνω στο σώμα τους και τους έπνιγε. Μια άλλη ονομασία -λίγο πιο λαϊκή- που έδιναν σε αυτήν την στομαχική διαταραχή ήταν βραχνάς.
Επειδή, λοιπόν, αυτό πάθαινε κανείς στον ύπνο του, κατέληξε η λέξη να δηλώνει τα κακά όνειρα. Αλλά και ο ισοδύναμος βραχνάς στις μέρες μας περιγράφει μια δυσκολία που μας βασανίζει διαρκώς και από την οποία δεν μπορούμε να απαλλαγούμε.
Για τους εφιάλτες οι αρχαίοι μας είχαν την ἐφιαλτίαν ή ἐφιάλτιον ένα βοτάνι με καταπραϋντική δράση, που διευκόλυνε την πέψη. Μάλιστα πίστευαν ότι ο εφιάλτης ήταν ένας δαίμονας, μια θεότητα, η οποία ταλαιπωρούσε ορισμένους ανθρώπους στον ύπνο τους. Καθόταν στο στέρνο τους και γι’ αυτό εκείνοι αισθάνονταν πως δεν μπορούσαν να αναπνεύσουν.
Πιθανότερο θεωρείται ότι η λέξη ετυμολογείται από το ἠπιάλτης που ήταν ο πυρετός με ρίγη. Όποιος είναι σε τέτοια κατάσταση, δεν κοιμάται καλά και συνεπώς βλέπει και εφιάλτες.
Ωραία όλα αυτά. Γιατί, όμως, στην αρχαιότητα τον συναντάμε ως κύριο όνομα; Δύο πολύ γνωστοί Εφιάλτες, όπως ξέρουμε, ήταν ο προδότης του περάσματος των Θερμοπυλών και ο πολιτικός του 5ου αιώνα που έκανε τις μεταρρυθμίσεις στην Αθήνα, για να γίνει το πολίτευμα πιο δημοκρατικό. Είναι δυνατόν οι παππούδες μας να είχαν ως όνομα μια λέξη με κακό περιεχόμενο;
Φυσικά και όχι. Από το γεγονός ότι ο Εφιάλτης ως κύριο όνομα ήταν ήδη ομηρική λέξη, συμπεραίνουμε ότι οι αρχαίοι μας την συνέδεαν, παρετυμολογώντας, με το ρήμα ἐφάλλομαι (= πηδώ ορμητικά προς τα πάνω). Επομένως, ο Εφιάλτης ήταν ο ορμητικός, ο έντονα ζωηρός. Όποιος λεγόταν έτσι, δεν έφερνε συνειρμικά στο νου των φίλων του και των γνωστών του τα άσχημα όνειρα. Τον ταύτιζαν με την ζωντάνια και την κινητικότητα.
Εμείς, όμως, έχουμε ξεχάσει τον πολιτικό και κάθε προδότη τον αποκαλούμε Εφιάλτη. Κι όταν φυλάμε Θερμοπύλες, κάπου ξέρουμε πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος, κι οι Μήδοι θα διαβούνε, όπως λέει και ο Καβάφης.
Στην μυθολογία, εξάλλου, ο Εφιάλτης ήταν γίγαντας που προκαλούσε τον τρόμο, γιος του Αλωέα και της Ιφιμεδείας ή του Ποσειδώνα. Ο τρόμος, με την σειρά του, κάνει τον καθένα και πριν και μετά να έχει και να βιώνει εφιαλτικές στιγμές.
Σήμερα έχουμε εφιάλτες; Δυστυχώς ναι και μας κάνουν να ζούμε εφιαλτικά. Κακά όνειρα και άσχημες καταστάσεις συγκαταλέγονται σε μια εφιαλτική καθημερινότητα. Πρόσφατα οι εφιάλτες έγιναν ΕΝΦΙάλτες, αλλά η αναφορά σε αυτούς θα ήταν ύβρις αν αναλογιστεί κανείς τα όσα περνά αυτές τις μέρες η Πελοπόννησος.
Αισιοδοξία! Τα αντώνυμα του λήμματος είναι η ηρεμία, γαλήνη, κατευνασμός!
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
