today-is-a-good-day
23.5 C
Athens

Ύβρις

Η πολιτική ζωή του τόπου αυτές τις ημέρες μάς θύμισε την ύβρη, την αλαζονεία, την υπέρβαση του μέτρου. Παρελάσεις βουλευτών από κόμμα σε κόμμα, οίηση, κραυγές στη Βουλή εναντίον προσώπων, δικαστικές σκευωρίες, ψευδή δημοσιεύματα στον τύπο, απρεπής συμπεριφορά που θίγει την αξιοπρέπεια συμπολιτών μας φέρνουν στο προσκήνιο την ύβρη.

Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα

Η λέξη ἡ ὕβρις, τῆς ὕβρεως είναι παλιά, την έφεραν μαζί τους οι Μυκηναίοι και την συναντάμε στις πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής. Πιο κοντά την ετυμολογία της βρίσκεται η εκδοχή ότι αποτελεί σύνθετη λέξη, από το μόριο ὑ- (που είναι πρόθεση ισοδύναμη με την ἐπί – ) και το θέμα του ρήματος βρίθω (είμαι γεμάτος, βαρύς και φορτωμένος). Κι αυτό γιατί η λέξη σήμαινε αρχικά ασκώ δύναμη με το βάρος μου. Έφτασε βέβαια στο τέλος να δηλώνει την πίεση που ασκώ όχι με το σώμα, αλλά με τα λόγια και κατ΄ επέκταση και με την συμπεριφορά. Έγινε ισοδύναμη με την αυθάδεια, στην οποία αξίζει σίγουρα ένα ξεχωριστό αφιέρωμα.

Στα ομηρικά κείμενα η ὕβρις ήταν η υπέρβαση του μέτρου, η παραβίαση των κανόνων. Διάσημες ύβρεις στα ομηρικά κείμενα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας ήταν η συμπεριφορά των μνηστήρων προς την περιουσία του Οδυσσέα, η αρπαγή της Βρησηίδας από τον Αγαμέμνονα, η ατίμωση του σώματος του νεκρού Έκτορα από τον Αχιλλέα. Όλες αυτές οι πράξεις έδειχναν τον εγωισμό εκείνου που τις έπραττε, την υπέρμετρη υπερηφάνεια που ξεπερνούσε τα επιτρεπτά όρια. Ο ὑβριστής λειτουργούσε έτσι, επειδή είχε τυφλωθεί το μυαλό του, δεν μπορούσε να δει τα πράγματα καθαρά υπό την επήρεια της ἄτης (= τύφλωση του νου). Η ὕβρις του προκαλούσε την θεϊκή οργή, την νέμεση και φυσικά λίγο μετά έπρεπε να πληρώσει για τις πράξεις του. Η τίσις ήταν αυτή η πληρωμή, οι συνέπειες που έρχονταν μετά από κάθε τέτοια συμπεριφορά.

Οι αρχαίοι μας χρησιμοποιούσαν το λεκτικό τύπο ὕβρις για να αναφερθούν και στην ατίθαση συμπεριφορά των αλόγων (ἵππων ὕβρις). Ταυτόχρονα ὁ νόμος ὕβρεως ήταν πάρα πολύ σπουδαίος και αφορούσε τα όσα προβλέπονταν για πράξεις αισχρές που προσέβαλαν ένα άλλο πρόσωπο. Η τιμωρία για υβριστική συμπεριφορά (γραφή ὕβρεως) μπορεί να ήταν ακόμη και ο θάνατος.

Η ύβρις στα δικά μας τα νέα ελληνικά βρίσκεται στην εξύβριση, περιύβριση, στο καθυβρίζω, αλλά και στο σκυλοβρίζω ή απλώς στο βρίζω και στις βρισιές.

Ως αντώνυμα η ὕβρις έχει την ταπείνωση ή ταπεινοφροσύνη που δυστυχώς δε θεωρούνται αρετές σήμερα. Γι΄ αυτό και βλέπουμε όλους αυτούς τους αλαζόνες, οιηματίες υβριστές να παρελαύνουν μπροστά μας.

*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ