Πολλά λέμε εν τη ρύμη του λόγου μας, στην πορεία της ομιλίας μας, καθώς μιλάμε, δηλαδή.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Ἐν τῇ ῥύμῃ τοῦ λόγου ήταν η αρχική μορφή της φράσης, με τα συμπληρώματά της, τους τόνους, τα πνεύματα, τις υπογεγραμμένες, δηλωτικά μιας προφοράς που δεν υπάρχει πλέον.
Ἡ ῥύμη δήλωνε την ορμή του σώματος, τη φορά του, όταν βρισκόταν σε κίνηση. Ο μεγάλος κωμικός Αριστοφάνης (445 π.Χ. – 386 π.Χ.), στο αντιπολεμικό έργο του Ειρήνη, θίγει το θέμα των δεινών που επέφερε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος στους Αθηναίους. Εκεί στο στίχο 86 διαβάζουμε τη φράση πτερύγων ῥύμη, δύναμη, δηλαδή, των φτερών.
Εκτός από τη ῥύμη τῶν πτερύγων είχαμε και τη ῥύμη τοῦ τροχοῦ, τοῦ ἵππου, τοῦ αἵματος. Προφανώς με τα παραπάνω εννοούμε τη φορά του τροχού, την κίνηση του αλόγου ή τη ροή του αίματος αντίστοιχα.
Πολύ γρήγορα, η λέξη ῥύμη χρησιμοποιήθηκε και μεταφορικά. Είχαμε συνεπώς και τη ῥύμη τῆς τύχης, τη ῥύμη τῆς ὀργῆς, τη σφοδρότητα και ορμητικότητα της τύχης και του θυμού με άλλα λόγια.
Ἡ ρύμη συναντάται, στη συνέχεια στα ελληνιστικά κείμενα με τη σημασία του στενού δρόμου, της στενωπού. Με αυτή την έννοια απαντάται στις νεοελληνικές λέξεις ρυμοτόμος (=αυτός που σχεδιάζει τους δρόμους και τα οικοδομικά τετράγωνα μιας πόλης), το ρυμοτομικό σχέδιο (=τη χάραξη των δρόμων και των οικοδομικών τετραγώνων ενός τόπου) και το ρυμοτομώ (=χαράζω τους δρόμους).
Την ίδια περίοδο, η ῥύμη ως ῥύμη τοῦ λόγου, συνδέθηκε με την πορεία του λόγου, που βγαίνει ορμητικός και έντονος, άλλοτε γλυκός παρηγορητικός, άλλοτε έντονος, δριμύς, καυστικός, που, αν ειπωθεί, δεν μπορεί να τον πάρει κανείς πίσω. Μπορεί, όμως, να μετανιώσει για τη ρύμη, την ορμή και να είναι πιο προσεκτικός την επόμενη φορά.
Χαρακτηριστική είναι η χρήση της φράσης στις Ομιλίες του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, από την Αντιόχεια της Συρίας, που σπούδασε σχεδόν όλες τις επιστήμες της εποχής και γράφει τον 5ο αιώνα μ. Χ.: Οὐκ οἶδα πῶς πάλιν ὑπὸ τῆς ῥύμης τοῦ λόγου εἰς ταῦτα ἐξενεχθέντες (Νεοελληνική απόδοση: δε γνωρίζω πώς πάλι καταλήξαμε σε αυτά τα σημεία, από την πορεία του λόγου μας).
Διάσημος ρυμοτόμος, πολεοδόμος της αρχαιότητας ήταν ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος (498 π.Χ. – 408 π.Χ.), που, μεταξύ άλλων, σχεδίασε την Ιπποδάμειο αγορά του Πειραιά. Συνέγραψε, επίσης, την «Ιπποδάμειο μελέτη Πειραιώς» που αποτέλεσε πρότυπο για το ρυμοτομικό σχεδιασμό πολλών πόλεων της κλασσικής εποχής.
Η ετυμολογία θέλει τη ῥύμη να παράγεται από το ρήμα ἐρύω (= σύρω, χαράσσω, τραβώ). Μια χαρακιά στο δέρμα μας, καθώς μεγαλώνουμε είναι η ρυτίδα, λεκτικός τύπος που, επίσης, προκύπτει από το ἐρύω.
Εν τη ρύμη του λόγου είπαμε πολλά. Σταματάμε εδώ, με την ελπίδα να κινηθούμε σε άλλες ρύμες μια άλλη φορά.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
