Ο λόγος σήμερα για τον εμβριθή, αυτόν που έχει πνευματικό βάθος, είναι διεισδυτικός, ασχολείται εντατικά με το αντικείμενό του. Μπορεί να είναι στοχαστής, μελετητής, συγγραφέας, διανοούμενος. Αν επίσης αναλύει την επικαιρότητα εύστοχα, με επιχειρήματα που προκύπτουν μετά από συστηματική ενασχόληση με το αντικείμενό του, πάλι χαρακτηρίζεται εμβριθής.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Το επίθετο ο, η εμβριθής, το εμβριθές χρησιμοποιείται κυρίως, για να περιγράψει νοητικές ενασχολήσεις ή καταστάσεις. Εμβριθής άνθρωπος, εμβριθής πολιτικός, εμβριθής δάσκαλος, εμβριθές κείμενο ή πόνημα, εμβριθής έρευνα.
Σύνθετη λέξη με πρώτο συνθετικό την πρόθεση ἐν – και δεύτερο το ρήμα βρίθω, που σημαίνει είμαι γεμάτος. Άρα αυτός που είναι εμβριθής είναι γεμάτος από κάτι, είναι βαθύς, στοχαστικός.
Το επίθετο μαρτυρείται ήδη στον τραγικό ποιητή Αισχύλο από τον 6ο π. Χ. αιώνα. Για να της βάλουμε, λοιπόν, τους ωραίους τόνους και πνεύματα, ὁ – ἡ ἐμβριθής, τὸ ἐμβριθές και να πούμε ότι την πρωτοσυναντάμε στην τραγωδία «Πέρσαι». Σε αυτήν, που σημειωτέον είναι η παλαιότερη τραγωδία που σώζεται, ο ποιητής παρουσιάζει τον αντίκτυπο που είχε στους Πέρσες η ήττα τους από τους Έλληνες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Εκεί το είδωλο του Δαρείου πάνω από τον τάφο του ζητά να μάθει ποιο είναι το ἐμβριθὲς κακόν που βασανίζει τους Πέρσες (στ. 694). Προφανώς ρωτά για ποιο μεγάλο κακό θρηνούν στο ανάκτορό του.
Στα αρχαία ελληνικά κείμενα ὁ ἐμβριθὴς ισοδυναμούσε με τον βαρύ και στην κυριολεξία. Ἐμβριθές ήταν ένα σχοινί, δυνατό δηλαδή. Μεταφορικά ἐμβριθές χαρακτηρίζεται το ήθος των ανθρώπων, σοβαρό, σπουδαίο θα λέγαμε σήμερα.
Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, το λήμμα μας είχε και αρνητική σημασία. Ο ισχυρογνώμων λεγόταν ἐμβριθής. Ο λυπηρός, ο επαχθής κι αυτός αποκαλούνταν ἐμβριθής. Τῆς ἀνάγκης οὐδὲν έμβριθέστερον, γράφει ο Σοφοκλής (Ἀποσπάσματα, 696), τίποτα δεν είναι πιο επαχθές από το να βρίσκεται κανείς σε κατάσταση ανάγκης, θα αποδίδαμε εμείς στα νέα ελληνικά.
Εκτός από τον εμβριθή, σήμερα χρησιμοποιούμε την εμβρίθεια, την σπουδαιότητα, σοβαρότητα καθώς και το επίρρημα εμβριθώς, που σημαίνει αναλυτικά, εμπεριστατωμένα. Το δεύτερο συνθετικό -βριθής συναντάται και σε άλλα επίθετα, όπως στον κοσμοβριθή, αυτόν που είναι γεμάτος κόσμο.
Και θα κλείσουμε με δυο εύθυμες παρατηρήσεις.
Η πρώτη αφορά την φράση εμβριθής βλαξ, που υπάρχει στο λεξιλόγιό μας. Αυτός είναι ο βαθυστόχαστος ανόητος, που αν και έχει περισπούδαστο ύφος, στην πραγματικότητα είναι κουτός και επιπόλαιος. Μπορείτε να σκεφθείτε αρκετούς που μας περιτριγυρίζουν.
Η δεύτερη δεν είναι ακριβώς παρατήρηση, αλλά πραγματική ιστορία που έχουμε ακούσει με τα αυτιά μας και αφορά το ρήμα βρίθω. Μια καθηγήτρια έγραψε την εξής παρατήρηση σε έναν μαθητή για την έκθεσή του, θέλοντας με κομψό τρόπο να του υποδείξει ότι το κείμενό του είχε πολλά λάθη:
«Η έκθεσή σου βρίθει λαθών!»
Κι εκείνος, ο ταλαίπωρος, την κυνηγούσε σε όλο το σχολείο με το τετράδιο στο χέρι, για να την ρωτήσει αν το σχόλιο δήλωνε κάτι καλό ή κάτι κακό για την σύλλαθη, επιπόλαιη και καθόλου εμβριθή γραφή του.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
