Όχι λέξη σήμερα, αλλά ολόκληρη φράση έχουμε για σας, από αυτές τις λόγιες που έχουν μείνει στο λεξιλόγιό μας και μας απασχολούν ενίοτε.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Ήξεις αφήξεις μάς τα λένε ορισμένοι, δεν έχουν σταθερές θέσεις, πότε ισχυρίζονται ότι το ένα είναι σωστό, πότε θεωρούν ότι κάτι άλλο πρέπει να γίνει.
Ασάφειες κατά κόρον ακούμε και από τους πολιτικούς μας, θα γίνει το ένα, θα αλλάξει κάτι άλλο, γεμάτα τα λόγια τους ήξεις αφήξεις. Φράσεις κενές περιεχομένου, χωρίς ουσία.
Η λόγια αυτή φράση, στα παλαιά ελληνικά μας είχε τη μορφή ἥξεις ἀφήξεις, με τους τόνους και τα πνεύματα δηλωτικά μιας προφοράς που δεν υπάρχει πια.
Και τα δύο ρήματα ἥκω και ἀφήκω είναι σε χρόνο μέλλοντα. Το ἥκω, μάλιστα, είναι ενεστώτας με σημασία παρακειμένου, δηλαδή σημαίνει έχω φθάσει. Το ἀφήκω πάλι έχει την έννοια του επιστρέφω. Άρα κατά λέξη αποδίδεται: θα έχεις φθάσει, θα έχεις επιστρέψει ή πιο απλά θα φθάσεις, θα επιστρέψεις.
Πιθανόν αποτελεί επινόηση κάποιων λογίων που ήθελαν με αυτόν τον τρόπο να σχολιάσουν την αμφισημία των χρησμών του μαντείου των Δελφών. Ανάλογα με το πού έμπαινε το κόμμα, άλλαζε το νόημα της φράσης. Έτσι οι δυνατές μορφές μπορεί να ήταν οι ακόλουθες:
- ἥξεις, ἀφήξεις, οὐ θνῄξεις ἐν πολέμῳ: θα φθάσεις, θα επιστρέψεις, δε θα πεθάνεις στον πόλεμο. Τώρα, τι ακριβώς θα κάνει, αν θα φθάσει ή θα επιστρέψει, το αφήνουμε στην κρίση σας να το μαντέψετε.
- Ἥξεις, ἀφήξεις οὐ, θνῄξεις ἐν πολέμῳ: θα φθάσεις, δε θα επιστρέψεις, θα πεθάνεις στον πόλεμο. Παρόλο που αλλάξαμε τη θέση του κόμματος και προφανώς διαφοροποιήθηκε εννοιολογικά το προς συζήτησιν μότο, εντούτοις εξακολουθεί να μας προβληματίζει τι ακριβώς θα πάθει αυτός που θα πάει στον πόλεμο.
Και φυσικά, αφού πρόκειται για χρησμό του μαντείου, είναι εύλογο να υπάρχει αυτή η δισημία. Ας θυμίσουμε εδώ στους αναγνώστες ότι το μαντείο έδινε πολλές διφορούμενες μαντείες, γιατί ακριβώς επιθυμούσε να μη δεσμεύεται από τα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι στους περσικούς πολέμους συμβούλευσε τους Αθηναίους να χτίσουν ξύλινα τείχη, ρήση που ο Θεμιστοκλής ερμήνευσε ως ξύλινα καράβια, ενώ οι Αθηναίοι ως ένα πραγματικό ξύλινο τείχος που θα περιέβαλλε την πόλη τους.
Στο μεταξύ απολαμβάνουμε τα ήξεις αφήξεις των πρωταγωνιστών ηγετών μας και μη για τις θέσεις τους για το Μακεδονικό ακόμα και για τα κόμματα στα οποία ανήκουν.
Αλλά επειδή ένα ήξεις αφήξεις δεν είναι μια ξεκάθαρη θέση και χρειάζεται πολλή σκέψη, για να αναλυθεί, ίσως έναν άλλο χρησμό, θα απαντήσουμε με μια φράση του Αισώπου (620 π.Χ – 564 π.Χ.), που ήταν δύσμορφος δούλος από τη Φρυγία, γνωστός για τους μύθους που έπλαθε. Αυτός, λοιπόν, είπε για τις προφητείες του μαντείου: Ἄνευ χαλκοῦ Φοῖβος οὐ μαντεύεται. Χωρίς χρήματα, αν δεν πέσει το απαραίτητο παραδάκι, ο θεός Απόλλωνας, στον οποίο είναι αφιερωμένο το μαντείο, δε λέει τίποτα για το μέλλον.
Τα δικά μας, όμως, χρήματα τελείωσαν κι έτσι καλό είναι να μιλάμε χωρίς ήξεις αφήξεις και περιστροφές, αλλά με σαφήνεια, καθαρότητα, θάρρος και συναίσθηση του τι διατυπώνουμε.
Και χωρίς ήξεις αφήξεις σας υπενθυμίζουμε ότι το αφήξεις γράφεται με ήτα (η) ως μέλλοντας το ἀφήκω και όχι αφίξεις, που είναι ουσιαστικό από το ρήμα ἀφικνοῦμαι, που επίσης δηλώνει το φθάνω.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
