Σαν τα χιόνια, που λένε, είδαμε φέτος το χιόνι στην πρωτεύουσα. Σαν τα χιόνια, γιατί στην Αθήνα τουλάχιστον τα βλέπουμε σπάνια και μάς γεμίζουν χαρά και νιώθουμε την έκπληξη, επειδή δεν τα παρατηρούμε συχνά. Μόλις σιώπησαν τα τραγούδια για τα χιόνια στο καμπαναριό που Χριστούγεννα σημαίνουν, άσπρισαν τα πάντα και χαρήκαμε όλοι μικροί και μεγάλοι, οι μεν μικροί, γιατί δεν πήγαν σχολείο, έπαιξαν χιονοπόλεμο ή χιονοβολία και παρέτειναν τις διακοπές τους. Οι δε μεγάλοι, που κρύβουν ένα παιδί μέσα τους, απήλαυσαν από τα παράθυρά τους την χιονοθύελλα, ας μην είμαστε υπερβολικοί, μάλλον την χιονόπτωση και το χιονόλευκο τοπίο.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Ἡ χιών τῆς χιόνος είναι η αρχική λέξη που είναι ομηρική. Ο βασιλιάς των Θρακών, ο Ρήσος, είχε άλογα λευκότερα από το χιόνι (….ὁ Ῥῆσος βασιλεὺς πάϊς Ἠϊονῆος τοῦ δὴ καλλίστους ἵππους ἴδον ἠδὲ μεγίστους·λευκότεροι χιόνος… Ἰλ. Κ 437). Το χιόνι βγαίνει από το χιόνιον, υποκοριστικό του λεκτικού τύπου ἡ χιών, τῆς χιόνος. Είναι συνεπώς λέξη των ελληνιστικών χρόνων, όταν η γλώσσα η ελληνική εξαπλώθηκε στα πέρατα της γης και απέκτησε πολλές καταλήξεις που έχει και σήμερα. Η ινδοευρωπαϊκή ρίζα *gheim- εξηγεί την συγγένειά της με τον χειμώνα, τον χειμέριο, τα χειμαδιά, τον χειμερινό και το χειμάζω.
Ας δούμε τι έκαναν οι αρχαίοι μας με το χιόνι. Η σημασία ήταν η ίδια με την δική μας, την σημερινή. Για το χιόνι που έπεφτε χρησιμοποιούσαν τον όρο νιφάς, ή νιφετός, από όπου οι νιφάδες των δικών μας νέων ελληνικών. Το χιόνι που αγόραζαν ήταν χιών ὠνία, με το οποίο κατέψυχαν το κρασί ή το χρησιμοποιούσαν σαν ψυγείο. Το χιόνι, επίσης, το ανεμείγνυαν με κρασί, που το έπιναν πραγματικά παγωμένο.
Για τα ουτοπικά έλεγαν την φράση: τοῦ θέρους χιόνα ζητεῖς (Ξεν. Ἀπομνημ. 2. 1, 30), ζητάς το καλοκαίρι το χιόνι. Είχαν ακόμη χιονοβλεφάρους, χιονοκρυστάλλους, χιονοφεγγεῖς κ.λ.π. Τις γυναίκες με ωραία λευκά πόδια τις αποκαλούσαν χιονοπέζας, ενώ με το χιόνι έφτιαχναν και ένα δροσιστικό φάρμακο, το χιονόμελι.
Η γλώσσα, η νεοελληνική, έχει πολλά χιονισμένα, χιονάτα, χιονόεντα λεξιλογικά. Το χιόνι είναι παχύ, ψιλό, λεπτό, απάτητο, φρέσκο ή αφράτο. Τώρα που μιλάμε λιώνει σιγά –σιγά το χιονάκι και μαζί και οι χιονάνθρωποι που έφτιαξαν τα παιδιά. Οι χιονοκουβέρτες, χιονοαλυσίδες χρειάζονται ακόμη για εκείνους που κατεβαίνουν από τα πιο βόρεια.
Τα χιονοδρομικά θα έχουν την τιμητική τους το ίδιο και τα χιονοπέδιλα, οι χιονάνθρωποι και τα χιονολάστιχα.
Το χιόνι πρωταγωνιστεί σε αρκετές εκφράσεις του λεξιλογίου μας.
Εκτός από την εισαγωγική σαν τα χιόνια, που σας εξηγήσαμε, έχουμε και υποσχέσεις που γράφονται στα χιόνια, δεν τηρούνται δηλαδή.
Ταυτόχρονα κυνηγάμε κάποιον μέχρι να πατήσει μαύρο χιόνι, άρα για πάντα, κάτι σαν τις υποχρεώσεις προς την εφορία που μας διώκουν μέχρι τελικής πτώσεως.
Το ̉στρωσε, λοιπόν, αλλά μαθημένα τα βουνά από τα χιόνια!
Κλείνοντας σας αποχαιρετούμε με έναν αγαπημένο ποιητή αυτής της σελίδας, τον Κ.Π. Καβάφη, που, αν μη τι άλλο, υπόσχεται ότι του τραγουδιού η ζέστη όλα τα χιόνια λιώνει…
Καλός και Κακός Καιρός
Δεν με πειράζει αν απλώνη
έξω ο χειμώνας καταχνιά, σύννεφα, και κρυάδα.
Μέσα μου κάμνει άνοιξι, χαρά αληθινή.
Το γέλοιο είναι ακτίνα, μαλαματένια όλη,
σαν την αγάπη άλλο δεν είναι περιβόλι,
του τραγουδιού η ζέστη όλα τα χιόνια λυώνει.
Τι ωφελεί οπού φυτρώνει
λουλούδια έξω η άνοιξις και σπέρνει πρασινάδα!
Έχω χειμώνα μέσα μου σαν η καρδιά πονεί.
Ο στεναγμός τον ήλιο τον πιο λαμπρό σκεπάζει,
σαν έχεις λύπη ο Μάης με τον Δεκέμβρη μοιάζει,
πιο κρύα είναι τα δάκρυα από το κρύο χιόνι.
(Από τα Αποκηρυγμένα, Ίκαρος 1983)
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
