Για ευγένεια ο λόγος σήμερα και όχι για το αντίθετό της την αγένεια, επειδή θαυμάζουμε τους ευγενείς ή αλλιώς ευγενικούς, ενώ αποστρεφόμαστε τους αγενείς, που δεν έχουν λεπτότητα και καλούς τρόπους.
*Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Ἡ εὐγένεια, τῆς εὐγενείας είναι λέξη παλιά, που συναντάται για πρώτη φορά στην αρχαϊκή εποχή, τον 7ο αιώνα, στην ποιήτρια Σαπφώ, την οποία ο Πλάτωνας ονομάζει «δεκάτη Μούσα». Η Σαπφώ, λοιπόν, που ήταν ένα σπάνιο πνεύμα με ιδιαίτερο ταλέντο, χρησιμοποιεί την λέξη με τη σημασία που έχει, αν την αναλύσει κανείς στα συνθετικά της. Εὐγένεια, από το επίρρημα εὖ (= καλά) και το ουσιαστικό γένος, είναι η ιδιότητα του ευγενούς ή -αν θέλετε στα Νέα Ελληνικά- του ευγενή, εκείνου που είναι υψηλής αρχοντικής καταγωγής. Αυτός που είχε ταπεινή καταγωγή χαρακτηριζόταν για την δυσγένειά του, λεκτικό τύπο που δεν χρησιμοποιούμε σήμερα.
Στην αρχαιότητα ἡ εὐγένεια ήταν ιδιότητα των εκλεκτών ζώων και φυτών, εκείνων που ήταν τα καλύτερα στο είδος τους.
Στα μεσαιωνικά χρόνια απέκτησε τη σημασία των καλών τρόπων και άρχισε να χρησιμοποιείται ευρύτερα, για να αναφερθεί κάποιος σε οτιδήποτε υψηλό ή ωραίο.
Ο εὐγενής στους τραγικούς ποιητές είναι, επίσης, ο γενναίος, ο τολμηρός, όποιος δεν δειλιάζει μπροστά στον κίνδυνο. Κάποιες φορές, ὁ εὐγενής είναι ο έξοχος στη μορφή, ο όμορφος. Εὐγενεστάτη σελήνη, αλλά και εὐγενεστάτη παρθένος τέρπουν τις αισθήσεις μας.
Ας δούμε πόσο έχουμε εξευγενιστεί στο μεταξύ και πόσο έχουμε εξευγενίσει και τους συγγενείς μας, που μοιράζονται την ίδια λεξιλογική ρίζα.
Η νεοελληνική ευγένεια έχει αποχρώσεις είναι φυσική ή ψεύτικη, προσποιητή, δήθεν ή ειλικρινής. Πολλές φορές γίνεται επιτηδευμένη, υπερβολική. Κάποιες φορές απουσιάζει και δεν υπάρχει ούτε η στοιχειώδης.
Παρόλο που οι περισσότεροι ζούμε στις πόλεις, παρατηρούμε ότι οι καλοί τρόποι, η λεγόμενη αστική ευγένεια λείπει. Μας ποδοπατούν στο λεωφορείο, μας παίρνουν τη θέση στη σειρά, ακούμε δυνατές φωνές στο δρόμο.
Εκλείπει ενίοτε και η αισθητική ευγένεια. Σαν να γίναν τα πράγματα γύρω μας γκρίζα και άσχημα, για να μιλήσουμε χωρίς πολλές ευγένειες.
Η ευγένεια των κινήτρων μάς επιβάλλει να μην παραλείψουμε τα προνόμια ευγένειας και τους τίτλους ευγένειας μιας άλλης εποχής, της περιόδου της λατινοκρατίας στον ελληνικό χώρο και κυρίως στα νησιά.
Τα προνόμια και οι τίτλοι δεν υφίστανται πλέον, μας έμεινε, όμως, λεξιλογικώς η γαλατική ευγένεια, όταν αναφερόμαστε στην αβρή συμπεριφορά των Γάλλων, που, στη συνείδησή μας τουλάχιστον, είναι συνυφασμένη με τον γενικότερο πολιτισμό τους.
Επειδή η ευγένεια υποχρεώνει, ξέρουμε ότι η ευγένειά σας επιθυμεί να μην σας κουράζουμε με φλυαρίες. Έτσι για λόγους ευγενείας θα σταματήσουμε εδώ, παραθέτοντας κάποια συνώνυμα: αρχοντιά, κομψότητα, υψηλοφροσύνη.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
