Η φωνή βγαίνει από το ρήμα φημί, που σημαίνει ισχυρίζομαι, λέω, είμαι της γνώμης, διαβεβαιώνω. Βρίσκεται στην ίδια μεγάλη οικογένεια με την φήμη, τον φατόν (=αυτόν που μπορεί να ειπωθεί) και με τον άφατον, τον ανείπωτο, δηλαδή.
Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Δηλώνει την κραυγή, τον ήχο, τον έναρθρο λόγο που βγαίνει από το στόμα μας. Υπάρχει σε ένα πλήθος εκφράσεων κυριολεκτικών και μεταφορικών, αλλά και σε μια σειρά παράγωγων και σύνθετων λέξεων της γλώσσας μας.
Η ωραία φωνή της πριμαντόνας δεν συγκρίνεται με την δική μας, που δεν την έχουμε καλλιεργήσει και είμαστε παράφωνοι. Μερικοί μάλιστα τραγουδούν με αγριοφωνάρες και εκτός από το ότι ταλαιπωρούν τα φωνητήρια όργανά τους τρελαίνουν και τους υπόλοιπους, οι οποίοι με μια φωνή τους φωνάζουν δυνατά να σωπάσουν.
Φωνή είχε και το πάλαι ποτέ γραμμόφωνο, μαγνητόφωνο και κασετόφωνο που έχει αντικατασταθεί από ψηφιακές συσκευές προηγμένης τεχνολογίας, που μας αφήνουν άφωνους με τις τόσες δυνατότητές τους.
Μάλιστα, μέσω του υπολογιστή, μπορεί κανείς να κάνει και φωνομοντάζ και να διαστρεβλώσει τα λεγόμενα κάποιων, συνήθης πρακτική αρκετών που επιθυμούν να παρουσιάσουν την δική τους αλήθεια.
Η φωνή, η γλυκιά και τρυφερή είναι φωνούλα, αλλά η δυνατή, φωνασκία. Μερικοί σκέφτονται φωναχτά ή εκφράζουν τις απόψεις τους φωναχτά. Αυτό σημαίνει ότι τις διατυπώνουν ξεκάθαρα.
Άλλοι πάλι ούτε μιλούν ούτε λαλούν για πολύν καιρό και τότε λέμε ότι από εκείνους δεν είχαμε ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Κι αν απ’ την άλλη εμφανιστούν μπροστά μας την ώρα που κάνουμε λόγο γι’ αυτούς, αναφωνούμε: «κατά φωνή κι ο γάιδαρος!».
Φωνή έχει και το μικρόφωνο, που – καμιά φορά – έχει την αίσθηση κανείς ότι εκείνοι που μιλούν σε αυτό δεν εκφράζουν τις δικές τους απόψεις, αλλά είναι φερέφωνα άλλων, του κόμματος που υποστηρίζουν, του καθοδηγητή τους, αυτού που τους συμβουλεύει. Με μια τέτοια στάση φυσικά εμείς διαφωνούμε, αλλά τι να κάνουμε; Δεν μπορούμε να ξεφωνίζουμε από τα μπαλκόνια, για να μας ακούσετε. Ούτε είναι ευγενικό να σας μπήξουμε τις φωνές. Ο καθένας σε αυτά τα πράγματα ακούει την φωνή της συνείδησής του. Εξάλλου, όσοι είναι εμμονικά προσκολλημένοι στις δικές τους θέσεις δεν ακούν τους άλλους. Η δική μας προτροπή ηχεί ως φωνή βοώντος εν τη ερήμω, οι υποδείξεις μας αντιμετωπίζονται με αδιαφορία από εκείνους.
Φωνή θα βρούμε και στην γραμματική, στην ενεργητική και παθητική φωνή, αν και μερικοί αμφισβητούν τελευταία την χρησιμότητα διδασκαλίας τους σε βαθμό μάλιστα που κάποιες ιδεοληπτικές φωνές υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να καταργήσουμε την ιστορική ορθογραφία και να υιοθετήσουμε την φωνητική. Γράφουμε φωνήματα, ήχους μόνο και όχι τα διαφορετικά φωνήεντα ι, υ, η. Ανάλογες συζητήσεις κάνουν και οι αγγλόφωνοι, οι γαλλόφωνοι για τις δικές τους φωνητικές αποτυπώσεις.
Από την άλλη η φωνολογία μελετά τον ρόλο των φωνημάτων και έχει στην διάθεσή της ένα διεθνές φωνητικό αλφάβητο. Σίγουρα στις ξένες γλώσσες θα έχετε συναντήσει κάτι τέτοιο.
Φωνή υπάρχει παντού, λοιπόν. Από την εκφώνηση της άσκησης στις εξετάσεις, τον εκφωνητή του ραδιοφώνου, τα φωνητήρια όργανά μας, μέχρι και την συμφωνία με τους εταίρους μας που τόσο την περιμέναμε.
Αλλά και οι πέτρες έχουν φωνή. Μην γελάτε, την φωνή αυτή την βρίσκουμε στον φωνόλιθο, ένα ηφαιστειογενές πέτρωμα, που παράγει έναν ισχυρό ήχο, αν χτυπηθεί με μεταλλικό αντικείμενο. Οι Γερμανοί τον ονομάζουν «Klingstein», πέτρα που κάνει κλιγκ, κλιγκ. Μετά λόγου γνώσεως την αποκαλούν έτσι, γιατί ακούει κανείς την φωνή της, όταν την ακουμπά δυνατά με το μεταλλικό σφυρί.
(Φωτ.: Φωνόλιθος, από τον ιστότοπο)
Και το λήμμα μας δεν μπορεί να μην μας φέρει στον νου τον Καβάφη, και το ποίημά του «Φωνές», με το οποίο ο ποιητής νοσταλγικά ανακαλεί στην μνήμη του τον ήχο της φωνής αγαπημένων προσώπων.
Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες
εκείνων που πεθάναν, ή εκείνων που είναι
για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους.
Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε·
κάποτε μες στην σκέψι τες ακούει το μυαλό.
Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν
ήχοι από την πρώτη ποίησι της ζωής μας —
σα μουσική, την νύχτα, μακρυνή, που σβύνει.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
