Μια λέξη όμορφη, που δηλώνει την σύσπαση των μυών του προσώπου για να εκφραστεί κυρίως η ευχαρίστηση. Το αρχαίο ρήμα ήταν γελάω – γελῶ που σήμαινε ό, τι και σήμερα.Το γελῶ, όμως, είχε να κάνει και με το λάμπω.
Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Η ρίζα του γελῶ ήταν η ινδοευρωπαϊκή *gel(e). Aυτή με την σειρά της μας δίνει το αγγλικό clean με την έννοια αστραφτερός, καθαρός, άρα και λαμπερός. Αντίστοιχα και στα γερμανικά το klein είναι μεν ο μικρός, αλλά η πρώτη σημασία της λέξης ήταν αγνός και καθαρός.
Το γέλιο, λοιπόν, έχει μέσα του καθαρότητα, φωτεινότητα και χαρά. Η πρώτη του μορφή ήταν γέλως – γέλωτος, τύπος ήδη ομηρικός. Ως γέλιο συναντάται για πρώτη φορά, στα μεσαιωνικά χρόνια, όταν η γλώσσα μας παίρνει σε αρκετές περιπτώσεις την μορφή που έχει και σήμερα.
Κατά την ελληνική μυθολογία, ο Γέλως ήταν δευτερεύουσα θεότητα των αρχαίων Ελλήνων, προσωποποίηση του γέλιου. Σε ορισμένες παραστάσεις, ο Γέλως απεικονίζεται ως μέλος του θιάσου του Διονύσου, θεού της χαράς, της βλάστησης, του κρασιού.
Πολλά πράγματα από αυτά που ζούμε είναι για γέλια και άλλα για κλάματα. Μας προκαλούν κλαυσιγέλωτα, γέλια και κλάματα μαζί, μια χαρά και λύπη ταυτόχρονα ή αλλιώς χαρμολύπη.
Μερικές καταστάσεις μάλιστα αγγίζουν τα όρια του γελοίου. Τότε γελάμε συγκαταβατικά με τις γελοιότητες, που αποτελούν αντικείμενο σχολιασμού των γελοιογράφων. Βέβαια, αρκετά πρόσωπα από τον σύγχρονο δημόσιο βίο λειτουργούν από μόνα τους ως γελωτοποιοί.
Όταν, όμως, είναι υπερβολικά αστεία η πραγματικότητα, λυνόμαστε στα γέλια ή κάνουμε το γέλιο της αρκούδας ή γέλια μέχρι δακρύων. Γελάμε αυθόρμητα ή ξεσπάμε σε νευρικά γέλια στην περίπτωση που νιώθουμε αμηχανία.
Ξεκαρδιζόμαστε στα γέλια, ξελιγωνόμαστε από τα γέλια ή μας πονάει η κοιλιά μας από τα γέλια.
Το χλευαστικό γέλιο είναι σαρδόνιο γέλιο και το μειδίαμα, το χαρακτηριστικό χαμόγελο των αρχαϊκών κούρων και κορών.
Οι γελαστοί άνθρωποι ζουν περισσότερα χρόνια. Όσοι δεν έχουν αυτήν την άνεση να γελούν είναι δυστυχείς. Μάλιστα προτείνεται γι’ αυτούς η γελωτοθεραπεία, που έχει σκοπό την αύξηση της συναισθηματικής ευεξίας.
Γέλιο αβίαστο, ακατάσχετο, ασυγκράτητο, γάργαρο και δυνατό. Κάποιες φορές γίνεται εκνευριστικό, υστερικό, ψεύτικο.
Σας ευχόμαστε να χαίρετε πάντοτε και να σας χαρίζει το γέλιο γαλήνη, που είναι εξάλλου ομόρριζο του λήμματος.
Αν σας ρωτήσει κανείς «πρός τί ὁ γέλως;», μην απαντήσετε αυτοσαρκαζόμενοι «γελᾷ ὁ μωρός κἄν τι μή γελοῖον ᾖ» (γελά ο ανόητος κι αν ακόμη κάτι δεν είναι αστείο), αλλά σήμερα γέλασε η τύχη μου.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
