Περιμένουμε τις εκλογές μήπως και αλλάξει άρδην το πολιτικό τοπίο και το σκηνικό. Τι είναι αυτό το άρδην, λοιπόν;
Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Είναι επίρρημα και στα Νέα Ελληνικά σημαίνει εντελώς, καθ’ ολοκληρίαν, ολοκληρωτικά, εκ θεμελίων ή συθέμελα, όπως λέμε. Βγαίνει από το ρήμα αἴρω (= ανυψώνω, σηκώνω) της αρχαίας ελληνικής και συγκεκριμένα από το θέμα ἀρ-. Στη γλώσσα μας έχουμε την παραγωγική κατάληξη – δην, που χρησιμοποιείται, για να προσδώσει στις λέξεις επιρρηματική χροιά. Εκτός από το άρδην έχουμε και άλλα λόγια επιρρήματα με την κατάληξη αυτή, όπως το φύρδην μίγδην (=ανακατεμένα), συλλήβδην (=συνολικά), τροχάδην (=τρέχοντας) κ.τ.λ.
Τι άλλα «άρδην» έχει η επικαιρότητα; Μα φυσικά την άρδην μνημονιακή στροφή του κυβερνώντος και συγκυβερνώντος κόμματος. Όπως διαπιστώνετε εδώ, βάζοντας ένα άρθρο μπροστά από το επίρρημά μας το μετατρέπουμε σε όνομα επίθετο. Επομένως και η σημασία του λεκτικού τύπου είναι επιθετική, εννοούμε, δηλαδή, τη ριζική μεταστροφή των δύο κομμάτων.
Η πρώτη σημασία του ἄρδην, η κυριολεκτική, ήταν «σηκώνοντας ή σηκωνόμενος στον αέρα, ψηλά,». Ο Έκτορας, στην τραγωδία Αἴας, του Σοφοκλή πηδά ἄρδην τάφρων ὕπερ, ψηλά πάνω από τα χαντάκια (στ. 1279). Η ανύψωση, όμως, είναι μια υπέρβαση, μια ανατροπή. Συνεπώς και το επίρρημα, στη μεταφορική του χρήση, περιέχει αυτήν την ανατροπή, την εκ βάθρων αλλαγή.
Στην ίδια οικογένεια με το άρδην, είναι η άρση βαρών, η έξαρση των επιδημιών, η έπαρση της σημαίας. Οι γλωσσολογικές μελέτες, επίσης, άλλαξαν άρδην τις απόψεις μας για τη σημασία του ρήματος αἴρω. Συνδέουν την έννοιά του, επίσης, και με τα «δένω, συνδέω, κρεμώ». Υπ’ αυτήν την έννοια άλλες συγγενείς με το άρδην είναι η ανάρτηση, η αρτηρία, ο αέρας και η αορτή.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
