Ο αταβισμός καταρχάς είναι όρος της βιολογίας που περιγράφει την εμφάνιση ενός ή περισσοτέρων χαρακτηριστικών προγόνου σε απογόνους του ύστερα από δύο τουλάχιστον γενεές. Τα ξανθά μαλλιά του προπροπαππού εμφανίζονται μετά από πολλά χρόνια στο όμορφο αγοράκι και οι γονείς αναρωτιούνται σε ποιον μοιάζει το παιδί.
Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Βέβαια, η λέξη χρησιμοποιείται και μεταφορικά, για να δηλώσει την κληρονόμηση από τους απογόνους ενός ξεπερασμένου ιδανικού, μίας ιδέας, μιας ιδεολογίας ή μιας συμπεριφοράς. Έτσι οι ύμνοι προς έναν αρχηγό, του οποίου τα οράματα – εάν υπήρξαν – αποδείχθηκαν ότι οδήγησαν τη χώρα σε μια παρατεταμένη περίοδο δυστυχίας ηχούν αταβιστικά.
Τον αταβισμό τον νιώθουμε πολύ καλά επίσης, όταν βλέπουμε ομάδες νέων, αλλά και μεγαλύτερων να μεταναστεύουν σε χώρες του εξωτερικού, για να βρουν μια καλύτερη τύχη. Κάνουμε λόγο για πραγματικό μεταναστευτικό αταβισμό, αφού για πολλά χρόνια η Ελλάδα έστω και πλασματικά ευημερούσε και τα παιδιά της δεν την εγκατέλειπαν.
Ο αταβισμός αποτελεί μεταφορά στα ελληνικά του γαλλικού atavisme, που με τη σειρά του προέρχεται από τη λατινική λέξη atavus (= προπάππος, πρόγονος). Τον όρο συναντάμε και στα αγγλικά ως atavism.
Εκτός από το βιολογικό, μεταναστευτικό και ιδεολογικό αταβισμό έχουμε και τον κοινωνικό αταβισμό, που έγινε έντονος μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Άνθρωποι που είχαν μια οικονομική επιφάνεια δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα, όπως οι πρόγονοί τους, εκατό και περισσότερα χρόνια πριν, όταν ξεκινούσαν τη ζωή τους.
Πολλές φορές, η λέξη παίρνει αρνητικό περιεχόμενο και ταυτίζεται με τον άκριτο μιμητισμό, την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς χωρίς να σκεφτόμαστε εάν είναι καλή ή κακή, έτσι επειδή απλώς και μόνο την είχαν και κάποιοι άλλοι πριν από εμάς που τους θαυμάζουμε.
Εδώ λεξιλογούμε και δε θα σας προτείνουμε πώς να πορευτείτε αταβιστικά. Το αφήνουμε στην κρίση σας, αλλά σας επισημαίνουμε ότι ακραία μορφή αταβισμού είναι η προγονοπληξία.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
