Βαῦνος στα παλαιότερα ελληνικά μας ήταν ο φούρνος, η φωτιά, ο κλίβανος. Από τη ρίζα αυτή προέρχεται και η λέξη βάναυσος, που στην αρχαιότητα δήλωνε τον άνθρωπο που δούλευε με τη φωτιά, ήταν, δηλαδή, σιδηρουργός, κεραμοποιός, τεχνίτης. Ο βάναυσος έμενε σταθερά σε έναν τόπο. Την τάξη των βαναύσων περιφρονούσαν οι υπόλοιποι λαοί που ήταν φιλοπόλεμοι ή νομάδες και μετακινούνταν.
Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Τους βαναύσους ή βάναυσους, όπως θα λέγαμε σήμερα, καταφρονούσαν και οι συμπολίτες τους, αρχαίοι Αθηναίοι, γιατί έκαναν χειρωνακτικές εργασίες που ταίριαζαν σε δούλους. Χωρίς αυτούς, όμως, λέει ο σταγειρίτης φιλόσοφος και δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αριστοτέλης, πόλιν ἀδύνατον οἰκεῖσθαι (ήταν αδύνατο να κατοικηθεί κάποια πόλη, Ἀριστ. Πολιτικά 4.4.9). Παρά τη χρήσιμη εργασία που προσέφεραν στην πολιτεία, οι αρχαίοι Αθηναίοι είχαν αρνητική αντίληψη γι’ αυτούς.
Εξαιτίας αυτής της απαξίωσης για την τάξη των βαναύσων, η λέξη έφτασε να σημαίνει αυτόν που ζούσε χωριστά από τους άλλους, τον τραχύ, τον αγροίκο.
Βάναυσο σήμερα θεωρούμε όποιον χαρακτηρίζεται από έλλειψη λεπτότητας, ευγένειας, τον άξεστο, τον σκαιό. Η βαναυσότητα είναι σκληρή συμπεριφορά και αυτός που φέρεται βάναυσα, ενεργεί με σκληρότητα.
Κάνουμε λόγο για βάναυσες συνθήκες διαβίωσης των αιχμαλώτων πολέμου, δηλαδή, άθλιες ή για βάναυση συμπεριφορά προς ένα πρόσωπο, εννοώντας την κακή μεταχείριση προς το πρόσωπο αυτό.
Πολλά παιδιά, αλλά και μεγάλοι δείχνουν βαναυσότητα προς τα ζώα, τα κακομεταχειρίζονται.
Κάποια κτίσματα στην πόλη μας, αλλά και αλλού μπορούν να θεωρηθούν βαναυσουργήματα, έργα εξαιρετικά κακής αισθητικής.
Στους βάναυσους τρόπους προτείνουμε τους λεπτούς, ευγενικούς, στη βάναυση συμπεριφορά, την καλή και μειλίχια, και στην κάθε είδους βαναυσότητα, την καλλιέργεια, την πραότητα και την ηπιότητα λόγων και έργων.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
