«Ευτυχώς, η έγκαιρη επέμβαση του τερματοφύλακα Χ…. αποσόβησε το βέβαιο γκολ. Η μπάλα κατευθυνόταν στα δίχτυα, αλλά ο ήρωας, ο μεγάλος, τρισμέγιστος Χ… με μια εκπληκτική απόκρουση έσωσε την ομάδα του!» ακούγεται η φωνή του αθλητικού παρουσιαστή που εκπέμπει στεντορείως και με δραματική ένταση από την τηλεόραση του σαλονιού.
Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Στο σπίτι, όμως, δεν έχουν όλοι τα ίδια γούστα. Οι άντρες παρακολουθούν το ματς, ενώ οι γυναίκες συζητούν, με ανοιχτό το ραδιόφωνο. Κάποια στιγμή το αυτί τους πιάνει την είδηση ότι μεγάλη φωτιά στο κέντρο της Αθήνας αποσοβήθηκε χάρη στην έγκαιρη παρέμβαση της πυροσβεστικής.
Στη μια περίπτωση ο τερματοφύλακας αποσόβησε το γκολ, έδιωξε την μπάλα, και στην άλλη η πυρκαγιά αποσοβήθηκε, δηλαδή, δεν εξαπλώθηκε, αποτράπηκε ο κίνδυνος να καεί το κτίριο.
Το αποσοβώ, λοιπόν, σημαίνει απομακρύνω τις δυσάρεστες συνέπειες και το αποσοβούμαι έχει να κάνει με το ενεργώ έτσι ώστε να μην υπάρχουν άσχημες εξελίξεις.
Ας δούμε την ιστορία λίγο της λέξης. Σύνθετη με πρώτο συνθετικό την πρόθεση ἀπό και το ρήμα σοβέω – σοβῶ. Το σοβῶ σήμαινε τινάζω, αποδιώκω, αλλά και βαδίζω υπερήφανα ως αμετάβατο ρήμα. Δε θα σας πούμε περισσότερα για το σοβῶ, γιατί είναι τόσο ενδιαφέρουσα η ιστορία του, που αξίζει να της αφιερώσουμε μια ξεχωριστή σελίδα στο γλωσσάρι μας.
Στη σύνθεσή του το ἀποσοβῶ στην αρχαιότητα είχε τη σημασία του τρομάζω, απομακρύνω, διώχνω. Τα παιδιά ἀπεσόβουν τὰ πτηνά (=τα τρόμαζαν), οι άνθρωποι στην ἀγορά ἀπεσόβουν τοὺς ῥήτορας (=τους απομάκρυναν) και ο καθένας είχε τη διάθεση να ἀποσοβεῖ ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν τὰ λυποῦντα (=να διώχνει από μπροστά του όσα τον στενοχωρούσαν). Επίσης, όταν δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν τα γέλια τους έλεγαν: οὐχ οἷοί τ’ ἐσμὲν ἀποσοβῆσαι τὸν γέλων (δεν μπορούμε να κρατήσουμε τα γέλια μας).
Για τους πολύ ενοχλητικούς και φορτικούς ανθρώπους, που θα επιθυμούσαμε να εξαφανιστούν από μπροστά μας, σε όχι τόσο κομψά ελληνικά εμείς θα λέγαμε: Στρίβε, ξεκουμπίσου και άλλα τέτοια αγενή. Εξίσου αγενές ήταν το αντίστοιχο που μας παραδίδεται από τον Αριστοφάνη: οὐκ ἀποσοβήσεις; (Ὄρνιθες 1029, 1258). Δε μας αδειάζεις τη γωνιά, μπορούμε να μεταφράσουμε, αν θέλουμε ταυτόχρονα να διατηρήσουμε το αριστοφανικό ύφος.
Στα νέα ελληνικά χρησιμοποιούμε το ουσιαστικό αποσόβηση. Πριν λίγες ημέρες εορτάσαμε την εθνική επέτειο, όπου τιμήσαμε την αποσόβηση (=την εξουδετέρωση) του κινδύνου να βρεθεί η χώρα μας υπό ξένη κατοχή.
Βέβαια, μπορεί να γλιτώσαμε από τους Ιταλούς, αλλά τώρα έχουμε άλλες δυσκολίες που καλούμαστε να αποσοβήσουμε. Όσο για το αρχαιοελληνικό «οὐκ ἀποσοβήσεις», αυτό μας δίνει ιδέες και για πολλούς από αυτούς που μας περιβάλλουν. Είμαστε, όμως, ευγενικοί, το σκεφτόμαστε, αλλά δεν το λέμε φωναχτά.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
