Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Η λέξη εμφανίσθηκε για πρώτη φορά το 17ο αιώνα. Δήλωνε ένα είδος λαιμοδέτη που έδεναν στο λαιμό τους οι Κροάτες στρατιώτες, οι οποίοι υπηρετούσαν ως μισθοφόροι στο γαλλικό στρατό. Αυτοί ήταν ένα σύνταγμα ελαφρού ιππικού που ονομαζόταν Royal – Cravate. Μάλιστα οι ίδιοι είχαν σχεδιάσει το συγκεκριμένο λαιμοδέτη, που έκανε ιδιαίτερη εντύπωση.
Λαιμοδέτης συνεπώς η γραβάτα, αλλά όχι όποιος κι όποιος λαιμοδέτης, αλλά σχεδιασμένος -όπως δηλώνει ο λεκτικός τύπος – από Κροάτες. Ανήκει δηλαδή σε εκείνες τις ονομασίες ένδυσης που ξεκινούν από ένα τοπωνύμιο (π.χ. μουσελίνα από τη Μοσούλη).
Προέρχεται, συνεπώς, από το σερβοκροατικό Hrvat, περνά στα γαλλικά ως cravate και στα ιταλικά cravatta. Από εκεί ήλθε και στα ελληνικά ως ένα διακοσμητικό στοιχείο της ανδρικής ενδυμασίας και κάποτε – κάποτε και της γυναικείας, όταν έχουμε να κάνουμε με επίσημες ενδυμασίες γυναικών στρατιωτικών, αστυνομικών κ.ά.
Οι γραβάτες ανάλογα με το γούστο ή το βαλάντιο καθενός είναι ακριβές, φθηνές μεταξωτές, ριγέ, καρό, χρωματιστές ή μονόχρωμες. Λίγο διαφορετικές είναι οι γαμπριάτικες γραβάτες, πιο χαρούμενες, πιο επίσημες, πιο ανοιχτόχρωμες.
Με κουστούμι και γραβάτα ή με σακάκι και γραβάτα, όπως συνηθίζουμε να λέμε, σε κάθε περίπτωση, ο Πρωθυπουργός έκανε πράξη την έκφραση αυτή που, ανάμεσα στα άλλα, φανερώνει μια πιο επίσημη θέση απέναντι στα πράγματα, γιατί στη ΣΥΡΙΖΑ εποχή η γραβάτα φορτίστηκε σημασιολογικά και έγινε ταυτόσημη μιας στάσης ζωής που δε λογαριάζει πρόσωπα και πράγματα, που τρόπον τινά αποστασιοποιείται από τις καταστάσεις και τα τεκταινόμενα, που πορεύεται αγνοώντας τις κοινωνικές συμβάσεις. Έτσι ο γραβατωμένος ταυτίστηκε με το συντηρητικό και το συμβιβασμένο με τις απαιτήσεις των δανειστών, ενώ ο χωρίς γραβάτα άρχισε πλέον να περιφέρεται στην Ευρώπη.
Εδώ, όμως, μιλάμε για λέξεις και οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η γραβάτα μας δίνει επίσης τον γραβατάκια, που είναι ένα πρόσωπο που εκφράζει το κατεστημένο και συνήθως έχει μια υψηλή θέση. Αυτόν τον αποκαλούμε αλλιώς γιάπη ή χαρτογιακά.
Μια γραβάτα μπορεί να γίνει γραβατούλα και γραβατίτσα. Επίσης έχει τη δυνατότητα κάποιος να την δέσει, να την λύσει ή να της χαλαρώσει τον κόμπο. Υπάρχει ακόμη και η καρφίτσα ή το κλιπ γραβάτας με το οποίο παλιότερα τουλάχιστον συγκρατούσαν τη γραβάτα, αξεσουάρ που στις μέρες μας δε συνηθίζεται τόσο.
Γραβατοφορεμένοι και επίσημοι θυμηθήκαμε και τις κόκκινες γραβάτες με τις οποίες βλέπαμε κάποιους πολιτικούς – που δήλωναν αντίθετοι της γραβάτας – να ταξιδεύουν στο εξωτερικό.
Στο λεξιλόγιό μας έχουμε και την έκφραση πετάω τη γραβάτα, που τη χρησιμοποιούμε για να δείξουμε ότι θέλουμε να χαλαρώσουμε λιγάκι και να νιώσουμε πιο άνετα βρε αδερφέ, να έτσι όπως έκανε και ο κύριος Τσίπρας στο Ζάππειο, παρασύροντας και τον κυβερνητικό του εταίρο που έπραξε ανάλογα. Όταν πετάμε τη γραβάτα, έχουμε επιτελέσει το έργο για το οποίο την είχαμε φορέσει.
Το δέσιμο της γραβάτας είναι τέχνη, που τα αγόρια την μαθαίνουν από τους μπαμπάδες ή τους μεγάλους αδελφούς. Το άτεχνο δέσιμο είναι ένδειξη προχειρότητας και ατημέλητης εμφάνισης.
Συνώνυμα της γραβάτας είναι ο λαιμοδέτης, ο φιόγκος, το φουλάρι, αν και όλα αυτά δημιουργούν ένα άλλο αισθητικό αποτέλεσμα.
Η γραβάτα έχει υμνηθεί στο τραγούδι, είναι γάτα, είναι γάτα ο κοντός με τη γραβάτα. Αν θέλουμε να πούμε για κάποιον ότι έκανε μια μεγάλη ανοησία, λέμε φόρεσε γραβάτα πάνω απ’ τη φουστανέλα.
Από τώρα και στο εξής, η φράση ακριβή γραβάτα ή η πιο ακριβή γραβάτα απέκτησε και νέο περιεχόμενο. Σημαίνει όλες τις οικονομικές θυσίες που έκανε ο λαός μας, για να εμφανισθεί ο Πρωθυπουργός μας με γραβάτα.
