Το Σχέδιο Ειρήνης της Γάζας, του Αμερικανού πρόεδρου, Ντόναλντ Τραμπ, που έχει ξεκινήσει να εφαρμόζεται, με τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός της πρώτης φάσης, αποτελεί σημείο καμπής στο τοπίο ασφαλείας της Μέσης Ανατολής. Αυτό το πλαίσιο 20 σημείων, που περιλαμβάνει την αποριζοσπαστικοποίηση της Γάζας, την απελευθέρωση ομήρων, μια διεθνή δύναμη σταθεροποίησης και την οικονομική ανασυγκρότηση, έθεσε τέλος στον 24μηνο πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς. Πέρα από τη Γάζα, οι επιπτώσεις του σχεδίου αναδιαμορφώνουν την Ανατολική Μεσόγειο, ένα hotspot ενεργειακών ανταγωνισμών, θαλάσσιων διαφορών και έμμεσων συγκρούσεων που εμπλέκουν το Ισραήλ, την Τουρκία, την Αίγυπτο, την Ελλάδα, την Κύπρο και τη Συρία. Με την ενσωμάτωση αραβικών κρατών στην μεταπολεμική ανοικοδόμηση και τον παραγκωνισμό παραδοσιακών ανταγωνιστών, το σχέδιο προωθεί μια αναδιάταξη υπό την αιγίδα των ΗΠΑ που δίνει προτεραιότητα σε οικονομικούς διαδρόμους έναντι ιδεολογικών συγκρούσεων.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη*
Το σχέδιο αυτό χαρακτηρίζεται από τον καταλυτικό ρόλο του Αμερικανού Προέδρου, τις εσωτερικές δυναμικές του Ισραήλ, την ανερχόμενη, δυστυχώς, θέση της Τουρκίας του Ερντογάν και τις εξελισσόμενες διμερείς σχέσεις που θα μπορούσαν να επαναπροσδιορίσουν την περιφερειακή σταθερότητα.
Γιατί αλλάζει η γεωπολιτική αρχιτεκτονική
Η γεωπολιτική αρχιτεκτονική της Ανατολικής Μεσογείου – που χαρακτηρίζεται από μηδενικού αθροίσματος ανταγωνισμούς για κοιτάσματα φυσικού αερίου, αποκλειστικές οικονομικές ζώνες (ΑΟΖ) και διαδρομές μετανάστευσης – υφίσταται μια θεμελιώδη αναδιάταξη λόγω του Σχεδίου Ειρήνης της Γάζας στην αποκλιμάκωση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης. Ιστορικά, ο πόλεμος της Γάζας 2023-2025 επιδείνωσε τις εντάσεις: οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ διέκοψαν την εξερεύνηση αερίου στα κοιτάσματα Λεβιάθαν και Ταμάρ, ενώ η ναυτική επιθετικότητα της Τουρκίας σε αμφισβητούμενα ύδατα αποξένωσε την Αίγυπτο και την Ελλάδα, τροφοδοτώντας τη στάση απομόνωσης του Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Η κατάπαυση του πυρός, ωστόσο, ξεκλειδώνει «παγωμένα» περιουσιακά στοιχεία και συμμαχίες, στρέφοντας την εστίαση από τη σύγκρουση στη συνεργασία.
Οικονομικά κίνητρα και ενεργειακή ενσωμάτωση
Η ανοικοδόμηση της Γάζας, με εκτιμώμενο κόστος 50-100 δισ. δολάρια, θα διοχετεύσει κεφάλαια σε υποδομές που συνδέουν το ισραηλινό αέριο με τερματικούς σταθμούς LNG της Αιγύπτου και αγωγούς της Κύπρου, παρακάμπτοντας τα τουρκικά σημεία ελέγχου. Αυτή η οραματική «Πύλη της Γάζας» ενσωματώνει εταίρους των Συμφωνιών του Αβραάμ (ΗΑΕ, Σαουδική Αραβία) με το Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, μειώνοντας τη δύναμη βέτο της Τουρκίας στις περιφερειακές εξαγωγές. Πριν τον πόλεμο, το τουρκικό δόγμα «Γαλάζια Πατρίδα» διεκδικούσε το 40% των υδάτων της Ανατολικής Μεσογείου, καθυστερώντας συμφωνίες. Μετά το σχέδιο, κοινές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να αποφέρουν κέρδη αποδοτικότητας 20-30% στη νομισματοποίηση του αερίου.
Κενό ασφαλείας και επαναπροσανατολισμός πληρεξουσίων
Το τέλος του πολέμου μειώνει την επιρροή του Ιράν μέσω των πληρεξουσίων της Χαμάς, επιτρέποντας σε σουνιτικά κράτη όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία να στραφούν προς συμφωνίες ασφαλείας ΗΠΑ-Ισραήλ.
Η διαμεσολάβηση των ΗΠΑ ως σταθεροποιητής
Το σχέδιο του Τραμπ επιβάλλει ένα «Συμβούλιο Ειρήνης» με διεθνή εποπτεία, ενσωματώνοντας την επιρροή των ΗΠΑ που αποτρέπει τους διαταράκτες. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον πολυμερισμό της εποχής Μπάιντεν. Η νέα αρχιτεκτονική δίνει έμφαση σε διμερείς συμφωνίες «ειρήνη μέσω ισχύος», μειώνοντας τους ρόλους της Ε.Ε. και του ΟΗΕ και ανεβάζοντας το κεφάλαιο του Κόλπου στην ανοικοδόμηση.
Ουσιαστικά, το σχέδιο μετατρέπει την Ανατολική Μεσόγειο από εστία συγκρούσεων σε διασυνδεδεμένο κόμβο, όπου η κοινή ευημερία – με προβλεπόμενα έσοδα 200 δισ. δολαρίων από το αέριο έως το 2035 – υπερισχύει των ιστορικών παραπόνων. Ωστόσο, αυτή η αλλαγή παραμένει εύθραυστη εάν η εφαρμογή αποτύχει, όπως φάνηκε σε προηγούμενες αποτυχίες της εποχής του Όσλο.
Ο πρόεδρος Τραμπ με αυτό το Σχέδιο αλλάζει το μέλλον της Αντολικής Μεσογείου
Η μη συμβατική διπλωματία του προέδρου Τραμπ – συνδυάζοντας προσωπική σχέση, οικονομικά κίνητρα και καταναγκαστικές απειλές – έχει δώσει ώθηση στις στάσιμες αντιπαλότητες της Ανατολικής Μεσογείου, τοποθετώντας τις ΗΠΑ ως τον απαραίτητο αρχιτέκτονα μιας μετα-Γάζας τάξης. Σε αντίθεση με την πρώτη του θητεία με τις Συμφωνίες του Αβραάμ, που παρέκαμψαν τους Παλαιστίνιους, το σχέδιο του 2025 αντιμετωπίζει ρητά τη διακυβέρνηση της Γάζας, δημιουργώντας ένα πρότυπο για ευρύτερη εξομάλυνση που επηρεάζει τις αναδιατάξεις της Μεσογείου.
Οι αλλαγές του Τραμπ εκδηλώνονται με τρεις τρόπους:
Διπλωματικές επιτυχίες: Με την επιστράτευση απίθανων διαμεσολαβητών όπως ο Ερντογάν για να πείσει τη Χαμάς, ο Τραμπ έχει αποψύξει τις παγωμένες σχέσεις, ανοίγοντας το δρόμο για «Συμφωνίες Αβραάμ της Μεσογείου». Αυτό περιλαμβάνει, πιθανόν, τριμερείς συνόδους κορυφής Ισραήλ-Αιγύπτου-Τουρκίας για την οριοθέτηση του αερίου, που ενδεχομένως επιλύουν επικαλύψεις ΑΟΖ στο κοίτασμα Αφροδίτη. Η πρόταση του Τραμπ για τη Γάζα τον Φεβρουάριο του 2025, αν και αμφιλεγόμενη λόγω της πρότασης μετεγκατάστασης Παλαιστινίων, εξελίχθηκε στο αποδεκτό σχέδιο 20 σημείων, επιδεικνύοντας προσαρμοστικότητα που χτίζει εμπιστοσύνη.
Οικονομικός επαναπροσανατολισμός
Η ρήτρα επανεκκίνησης του σχεδίου διοχετεύει επενδύσεις των ΗΠΑ και του Κόλπου σε υποδομές της Ανατολικής Μεσογείου, όπως ο Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC), που παρακάμπτει τα τουρκικά ύδατα μέσω διαδρομών Ισραήλ-Αιγύπτου. Αυτό μειώνει την επιρροή της Άγκυρας, ενώ η επαινετική στάση του Τραμπ για τον «πραγματισμό» του Ερντογάν υποδηλώνει κίνητρα όπως οι πωλήσεις F-16 και πιθανόν επαναφορά στο πρόγραμμα F-35, ενθαρρύνοντας την τουρκική συμμετοχή.
Στρατηγική αποτροπή
Η «μέγιστη πίεση» του Τραμπ στο Ιράν – μέσω κυρώσεων και ισραηλινής αεροπορικής υπεροχής – ασφαλίζει τις θαλάσσιες οδούς, μειώνοντας τις διαταραχές των Χούθι στο 5% των προπολεμικών επιπέδων. Για την Ανατολική Μεσόγειο, αυτό σημαίνει ασφαλέστερη ναυσιπλοΐα για ελληνικά και κυπριακά δεξαμενόπλοια, αλλά και δικαιώματα βάσης των ΗΠΑ στη Χάιφα, κλίνοντας την ισορροπία έναντι της ρωσικής επιρροής στη Συρία.
Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το Σχέδιο του Τραμπ κινδυνεύει με αστάθεια – π.χ., αποξενώνοντας την Ευρώπη – αλλά εμπειρικά, η ανταλλαγή ομήρων της πρώτης φάσης (20 Ισραηλινοί για 250 Παλαιστίνιους) έχει αυξήσει τα ποσοστά αποδοχής στο 55% στο Ισραήλ και την Αίγυπτο. Τελικά, ο Τραμπ επαναπροσδιορίζει την Ανατολική Μεσόγειο ως ζώνη ευημερίας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, όπου τα μερίσματα ειρήνης της Γάζας – συμβόλαια ανοικοδόμησης αξίας 20 δισ. δολαρίων – εκτείνονται για να σταθεροποιήσουν τα ευμετάβλητα σύνορα.
Το Ισραήλ και το πολιτικό μέλλον του πρωθυπουργού Νετανιάχου μετά το Σχέδιο
Για το Ισραήλ, το Σχέδιο Ειρήνης της Γάζας προσφέρει μια σανίδα σωτηρίας εν μέσω πολεμικής κόπωσης, αλλά θέτει σε κίνδυνο τον συνασπισμό του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου, αναγκάζοντάς τον να αντιμετωπίσει εσωτερικές διαιρέσεις ενόψει των εκλογών του Οκτωβρίου 2026. Ο Νετανιάχου, που αγκάλιασε το σχέδιο παρά την αντίθεση της ακροδεξιάς, το παρουσιάζει ως θρίαμβο ασφαλείας: η αποστρατικοποίηση της Γάζας και η ανάπτυξη μιας Διεθνούς Δύναμης Σταθεροποίησης (ISF) εξουδετερώνουν τις απειλές της Χαμάς χωρίς πλήρη επανακατοχή.
Βραχυπρόθεσμα, ο Νετανιάχου κερδίζει χρόνο. Η κατάπαυση του πυρός σταματά τις διαδηλώσεις για τη δικαστική μεταρρύθμιση που συνδέονται με την ευθύνη για τον πόλεμο, και η επιστροφή ομήρων ενισχύει την εικόνα του ως «Κύριος Ασφάλεια» – οι δημοσκοπήσεις δείχνουν την υποστήριξη του Λικούντ να ανακάμπτει στο 28%. Ωστόσο, εμφανίζονται ρωγμές: οι υπερορθόδοξοι και οι έποικοι σύμμαχοι καταγγέλλουν την εξαίρεση των προσαρτήσεων της Δυτικής Όχθης από το σχέδιο, απειλώντας με κατάρρευση του συνασπισμού εάν η ψηφοφορία της Κνεσέτ για την ανάπτυξη της ISF αποτύχει.
Μακροπρόθεσμα, το μέλλον του Νετανιάχου εξαρτάται από την εφαρμογή. Η επιτυχία στην ανασυγκρότηση της Γάζας – χρησιμοποιώντας ισραηλινή τεχνολογία για αφαλάτωση και ηλιακή ενέργεια – θα μπορούσε να εδραιώσει την κληρονομιά του, επιτρέποντας πρόωρες εκλογές όπου μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας με το κόμμα Εθνικής Ενότητας του Μπένι Γκαντς κυριαρχεί. Η αποτυχία, ωστόσο, προσκαλεί την έρευνα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για εγκλήματα πολέμου και την επανάληψη της δίκης για διαφθορά, διαβρώνοντας τη βάση του. Αναλυτές προβλέπουν 60% πιθανότητα απομάκρυνσης του Νετανιάχου έως τα μέσα του 2026, οδηγώντας σε έναν κεντρώο συνασπισμό που δίνει προτεραιότητα στις συμφωνίες αερίου της Ανατολικής Μεσογείου έναντι του επεκτατισμού. Η εποχή μετά τον Νετανιάχου στο Ισραήλ πιθανότατα θα εμβαθύνει τους δεσμούς με τις ΗΠΑ υπό τον Τραμπ, επιταχύνοντας την εξομάλυνση με τη Συρία και τη Σαουδική Αραβία, αλλά με κόστος την εσωτερική πόλωση.
Ο ρόλος του Ερντογάν και της Τουρκίας στο μέλλον της περιοχής
Η διαμεσολάβηση του Ερντογάν στις συνομιλίες για τη Γάζα – πείθοντας τη Χαμάς να αποδεχθεί την πρώτη φάση – έχει αναδείξει την Τουρκία ως κλειδί στη νέα αρχιτεκτονική της Ανατολικής Μεσογείου, ενισχυμένη από τον δημόσιο έπαινο του Τραμπ ως «σκληρού αλλά δίκαιου» εταίρου. Αυτός ο έπαινος, ξεκλειδώνει όπλα και επενδύσεις των ΗΠΑ, με την Άγκυρα να εκμεταλλεύεται τη θέση της μεταξύ της σουνιτικής αλληλεγγύης και των δυτικών αναγκών ασφαλείας.
Ο ρόλος του Ερντογάν είναι πολυδιάστατος:
- Διαμεσολαβητής και πιθανός διαταράκτης: Η Τουρκία φιλοξένησε διαβουλεύσεις με τη Χαμάς, αξιοποιώντας τις σχέσεις της με την Ντόχα για να εξασφαλίσει παραχωρήσεις όπως το καθεστώς «χωρίς τρομοκρατία» της Γάζας. Μετά το σχέδιο, ο Ερντογάν οραματίζεται μια τουρκική ηγεσία στη δύναμη ειρήνευσης της ISF, εξασφαλίζοντας επιρροή σε διαγωνισμούς ανοικοδόμησης αξίας 10 δισ. δολαρίων.
- Ενεργειακό παιχνίδι ισχύος: Με την υποστήριξη του Τραμπ, η Τουρκία θα μπορούσε να ενταχθεί στο Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου ως παρατηρητής, επιλύοντας διαφορές ΑΟΖ μέσω διαιτησίας. Αυτό θα παρουσιαστεί ως υποχώρηση της επιθετικότητας της «Γαλάζιας Πατρίδας», πιθανόν επιτρέποντας γεωτρήσεις του Oruç Reis σε ασφαλέστερες ζώνες ενώ αποκτά τέλη διέλευσης από το ισραηλινό αέριο.
- Περιφερειακός ηγεμόνας: Με επαίνους από τον Τραμπ, ο Ερντογάν διευκολύνεται στη Συρία, περιορίζοντας τις απειλές του PKK και επιτρέποντας την επιστροφή προσφύγων – ελαφρύνοντας τις πιέσεις μετανάστευσης της Ε.Ε.. Στην Ανατολική Μεσόγειο, αυτό είναι πιθανόν να χρησιμοποιηθεί για μια δήθεν ναυτική αποκλιμάκωση με την Ελλάδα, έτσι ώστε να προωθηθεί μια διαδικασία «Ελσίνκι-2» για τα θαλάσσια σύνορα.
Οι κίνδυνοι είναι πολλοί: ο εσωτερικός αυταρχισμός του Ερντογάν μπορεί να προκαλέσει κυρώσεις της Ε.Ε., και η υπερβολική επέκταση μπορεί να αποξενώσει τους ανταγωνιστές του Κόλπου. Παρόλα αυτά, η συμμαχία του με τον Τραμπ δίνει στην Τουρκία μια θέση χωρίς βέτο στο τραπέζι, μετατρέποντάς την από παρία σε κράτος-κλειδί σε μια πολυπολική Μεσόγειο.
Μέλλον των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας, Τουρκίας και Αιγύπτου, επιπτώσεις για το μέλλον της Συρίας και ο ρόλος της Ελλάδας
Το Σχέδιο της Γάζας καταλύει διμερείς επαναπροσεγγίσεις, με την Τουρκία ως κεντρικό σημείο, αλλά αφήνει την Ελλάδα στο περιθώριο.
- Σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας: Είναι πιθανή μια πραγματιστική αποκλιμάκωση, βασισμένη στο εμπόριο (10 δισ. δολάρια ετησίως) και κοινά συμφέροντα κατά του Ιράν. Μετά την κατάπαυση του πυρός, κοινές ναυτικές περιπολίες στην ΑΟΖ του Λεβιάθαν θα μπορούσαν να προκύψουν, με τον Ερντογάν (υπό την πίεση Τραμπ) να φιλοξενεί τον Νετανιάχου στην Άγκυρα το 2026 – μετριάζοντας τη ρητορική αλλά χωρίς να επιλύει τις διαιρέσεις για την Κύπρο.
- Σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπτου: Η προσέγγιση επιταχύνεται, όπως φαίνεται από τις κοινές ναυτικές ασκήσεις που σηματοδοτούν αλλαγές συμμαχιών. Η απόρριψη των ελληνικών θαλάσσιων σχεδίων από την Αίγυπτο τον Αύγουστο, υπογραμμίζει αυτή τη στροφή, δίνοντας προτεραιότητα στις ενεργειακές συμφωνίες με την Τουρκία έναντι του Φόρουμ της Ανατολικής Μεσογείου της Αθήνας. Το διμερές εμπόριο θα μπορούσε να διπλασιαστεί στα 15 δισ. δολάρια, εστιάζοντας στην ανοικοδόμηση Σινά-Γάζας.
- Η Ελλάδα παραγκωνίζεται: Η Αθήνα αντιμετωπίζει περιθωριοποίηση καθώς οι σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπτου εμβαθύνονται, διαβρώνοντας την τριάδα Ελλάδα-Αίγυπτος-Κύπρος. Ο θαλάσσιος σχεδιασμός της Ελληνικής κυβέρνησης του Μητσοτάκη τον Απρίλιο του 2025, που απορρίφθηκε από το Κάιρο, υπογραμμίζει την απομόνωση. Τα κέρδη της Τουρκίας στη Συρία δελεάζουν περαιτέρω την Αίγυπτο για παραχωρήσεις σε ΑΟΖ, πιθανώς κοστίζοντας στην Ελλάδα 5 δισ. δολάρια σε αξιώσεις αερίου. Η Ελληνική κυβέρνηση Μητσοτάκης μπορεί να προσπαθήσει μια έντονη στροφή προς την Ουάσιγκτον, αλλά οι εσωτερικές πιέσεις της Ε.Ε. περιορίζουν την ευελιξία, κινδυνεύοντας με μια «Φινλανδοποιημένη» στάση στις διαφορές της Μεσογείου.
Συνοπτικά, το Σχέδιο Ειρήνης της Γάζας, ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας μιας τουρκοκεντρικής Ανατολικής Μεσογείου, όπου η οικονομική αλληλεξάρτηση μετριάζει τις συγκρούσεις, αλλά ο παραγκωνισμός της Ελλάδας υπογραμμίζει τους κινδύνους.
*Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος, με ειδίκευση στην Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική, Γεωπολιτική και Διεθνή Οικονομία. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον. Είναι μέλος του The International Institute for Strategic Studies, του Λονδίνου. Ως Δημοσιογράφος, υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
** Η ανάλυση και τα σχόλια εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις του συγγραφέα
