Νεώτερο μνημείο χαρακτηρίστηκε η πατρική οικία Θεοδωράκη, που τώρα είναι χώρος πολιτισμού στη μνήμη των Μίκη και Γιάννη Θεοδωράκη. Αποτελεί ιδιοκτησία του δήμου Χανίων και βρίσκεται στη συμβολή των οδών Γεωργίου Θεοδωράκη και 1ης παρόδου Βυζαντίου, στη θέση Πλακούρα ή Αλωνάκι εντός ορίων οικισμού Γαλατά, Δ.Ε. Νέας Κυδωνίας, του Δήμου Χανίων. Με το χαρακτηρισμό αυτό από το Κεντρικό συμβούλιο νεωτέρων μνημείων (ΚΣΝΜ) ανοίγει ο δρόμος για την ανάδειξη και αξιοποίηση του ακινήτου.
Ο Δήμος Χανίων στην πρόθεση του να αναδειχτεί και να αξιοποιηθεί ο χώρος της οικίας, έχει υποβάλλει το 2021 πρόταση χρηματοδότησης στο αναπτυξιακό πρόγραμμα Αντώνης Τρίτσης με τίτλο “Δράσεις προβολής και ανάδειξης της ζωής και του έργου των Γιάννη και Μίκη Θεοδωράκη στο πατρικό των, Θεοδωράκηδων στον Γαλατά Χανίων”. Η πρόταση αυτή έχει ως στόχο τη δημιουργία ενός πολυλειτουργικού χώρου πολιτισμού που θα λειτουργήσει ως τόπος μνήμης, καλλιτεχνικής έκφρασης και γνωριμίας του κοινού με την πολυδιάστατη προσωπικότητα και το έργο του Μίκη Θεοδωράκη και του αδερφού του Γιάννη.
Ο Γαλατάς είναι χωριό της επαρχίας Κυδωνίας της ΠΕ Χανίων και απέχει γύρω στα 5χλμ δυτικά της πόλης των Χανίων. Ο οικισμός αναφέρεται στην επαρχία Κυδωνίας το 1577 από τον Fr. Barozzi, ως Galata από τον Καστροφύλακα το 1583 και από το Βασιλικάτα το 1630. Στην αιγυπτιακή καταγραφή του 1834 αναφέρεται στον Δήμο Περιβολίων ενώ το 1920 αναφέρεται πλέον στον Δήμο Χανίων. Η στρατηγική του θέση διαφαίνεται διαχρονικά καθώς κατά το 1645 στρατοπεδεύσαν οι Τούρκοι εδώ για την δίμηνη πολιορκία της πόλης των Χανίων ενώ το 1822 οι αρχηγοί της Δυτικής Κρήτης συνήλθαν στο Γαλατά για να σχεδιάσουν την επίθεση κατά των Χανίων και το 1866 κατάλαβε τον οικισμό ο διοικητής Κρήτης Χασάν Σαμίχ Πασάς καθώς θεωρούνταν επαναστατικό. Στη διάρκεια της μάχης της Κρήτης το 1941 υπήρξε θέατρο μαχών μεταξύ των κατοίκων του χωριού με Γερμανούς αλεξιπτωτιστές.
Το ακίνητο προέκυψε από τη λειτουργική συνένωση δύο ακινήτων, ενός που περιλαμβάνει την οικία της οικογένειας Θεοδωράκη ως πυρήνα (κτήριο Α) με τους υπαίθριους χώρους της και το όμορο προς Δ κτήριο Β, το οποίο δωρίστηκε από το μεγάλο μουσουργό στο Δήμο Χανίων για τους σκοπούς του Μουσείου Θεοδωράκη. Βόρεια συνορεύει με την 1η πάροδο Βυζαντίου, όπου και η είσοδος στο ακίνητο, ενώ δυτικά -λόγω της συνένωσής της με το κτήριο Β- συνορεύει με την οδό Γεωργίου Θεοδωράκη.
Το κτήριο της κατοικίας με τους υπαίθριους χώρους που την περιβάλλουν, σε οικόπεδο έκτασης 642,74τ.μ., υπήρξε το πατρικό σπίτι των Γιάννη και Μίκη Θεοδωράκη και μεταβιβάστηκε στο Δήμο Χανίων από τον Γεώργιο Θεοδωράκη, γιό του Γιάννη. Δυο ακόμη κτήρια (κτήρια Β και Γ), τα οποία αγόρασε ο Μίκης Θεοδωράκης το 2012, δωρίστηκαν από τον ίδιο στον Δήμο Χανίων. Όρος της δωρεάς ήταν η αποκλειστική χρήση των κτηρίων «για τις ανάγκες λειτουργίας ή και επέκτασης του υπό ίδρυση Μουσείου Θεοδωράκη». Από αυτά σήμερα το κτήριο Β έχει αξιοποιηθεί συνενούμενο με την οικία Θεοδωράκη, ενώ το κτήριο Γ δεν έχει δεχθεί επεμβάσεις.
Ο νέος ιδιοκτήτης Δήμος Χανίων προέβη σε εργασίες μετατροπής του πατρογονικού σπιτιού σε μουσείο με σκοπό να αναδειχτεί ο ισχυρός δεσμός του συνθέτη με την Κρήτη. Στο πλαίσιο αυτό, βάσει της μελέτης αποκατάστασης που εκπονήθηκε από την αρχιτέκτονα μηχανικό κ. Μ. Καλογεράκου το 2012, επήλθε λειτουργική συνένωση της κατοικίας με το όμορο κτήριο για την εξυπηρέτηση της νέας χρήσης του ακινήτου. Οι εργασίες αποκατάστασης ολοκληρώθηκαν το 2016. Έκτοτε στο χώρο φιλοξενούνται εκδηλώσεις και εκθέσεις, που εν μέρει εκπληρώνουν τους σκοπούς του.
Σύμφωνα με όσα ακούστηκαν στο ΚΣΝΜ, από το υλικό φωτογραφικής τεκμηρίωσης της κατοικίας των ετών 2014 – 2015, που υποβλήθηκε από το Δήμο Χανίων, προκύπτει ότι επρόκειτο για μια απλή λαϊκή κατοικία, ισόγεια, λιθόκτιστη, με κεραμοσκεπή μονόρριχτη στέγη, τοποθετημένη στο δυτικό άκρο του οικοπέδου. Οι κήποι με δέντρα και θαμνώδη βλάστηση καλύπτουν την ανατολική πλευρά του οικοπέδου, το οποίο περιφράσσεται με περίβολο. Στη νότια και την ανατολική πλευρά του σπιτιού πυκνά ανοίγματα παραθύρων και θυρών βλέπουν στο μεγάλο κήπο, ενώ δυτικά το σπίτι μοιραζόταν μεσοτοιχία με το κτήριο Β. Τα κουφώματα ήταν λιτά ξύλινα με γαλλικά παντζούρια στα παράθυρα. Εσωτερικά το σπίτι διαρρυθμιζόταν σε δωμάτια κύριας και βοηθητικής χρήσης, ενώ είχε οντά.
Κατά τις εργασίες επισκευής και αποκατάστασης για την απόδοση της νέας χρήσης στο κτήριο αφαιρέθηκαν, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική μελέτη, μεταξύ άλλων τα κονιάματα των τοιχοποιιών εσωτερικά αποκαλύπτοντας διάφορες οικοδομικές φάσεις και πολλαπλές επεμβάσεις κατά τη διάρκεια ζωής του κτηρίου. Εντοπίζονται λίθινα πλαίσια ανοιγμάτων θυρών και παραθύρων, τροποποιήσεις και σφραγίσεις ανοιγμάτων, διαφοροποιήσεις στις τοιχοποιίες, στοιχεία από τα οποία συνάγεται ότι ο αρχικός πυρήνας του κτηρίου είναι πιθανότατα παλαιότερος του 20ου αιώνα με την ανέγερσή του μάλλον μέσα στο 19ο αι.
Στην κατοικία διαμορφώθηκαν χώροι: α. γραφείου υποδοχής (Συλλόγου Φίλων Μίκη Θεοδωράκη), β. προβολών, γ. εκθεσιακός χώρος, δ. χώρος ηλεκτρονικών υπολογιστών, ε. αίθουσα σεμιναρίων, στ. ξενώνας στο πατάρι, για την υποδοχή μελετητών του έργου του συνθέτη και του ευρέος κοινού. Το κτήριο Β ανέλαβε τη χρήση εισόδου, αναψυκτηρίου και wc κοινού.
Η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Κρήτης (ΥΝΜΤΕΚ) σημειώνει ότι: η οικία Θεοδωράκη, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, οφείλει να λειτουργεί πρωτίστως ως υλικός φορέας της σύγχρονης ιστορίας του λαού μας, όπως εγγράφηκε στην πολύπτυχη πορεία του εμβληματικού Έλληνα Μίκη Θεοδωράκη που κατέκτησε την παγκοσμιότητα. Του μουσουργού, του αγωνιστή, παιδαγωγού και εμψυχωτή ενός ολόκληρου λαού σε κρίσιμες ιστορικές καμπές. Πλάι του στάθηκε τρυφερός ποιητής ο αδελφός του Γιάννης Θεοδωράκης, μια άλλη ευαίσθητη προσωπικότητα που χαρακτηριζόταν από το πολιτικό ήθος και την συνέπεια με την οποία διέγραψε την πορεία της ζωής του. Στο δικό του έργο αρμόζει να αφιερωθεί, επίσης, η δράση του πολιτιστικού χώρου της Οικίας Θεοδωράκη.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω στοιχεία η Υπηρεσία προτείνει τον χαρακτηρισμό ως νεότερου μνημείου του διαμορφωμένου πολιτιστικού χώρου της Οικίας Θεοδωράκη με τον περιβάλλοντα χώρο στα όρια της ιδιοκτησίας, διότι:
α) λειτουργεί σήμερα ως τόπος μνήμης και αδελφότητας με σκοπό την ανάδειξη της σχέσης του Μίκη Θεοδωράκη και του αδερφού του με την Κρήτη,
β) έχει στόχο να ενισχύσει την έρευνα και να συμβάλει στη γνωριμία των γενεών που έρχονται με το έργο τους,
γ)να διαδώσει τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε στην πολιτιστική και πολιτική ζωή του τόπου ο παγκοσμίου φήμης Έλληνας συνθέτης, που εγχάραξε με τη ζωή, τη μαρτυρία και το μουσικό έργο του την συλλογική μνήμη και την κοινωνική ζωή, όχι μόνο στην ελληνική επικράτεια, αλλά και σε όλα τα μέρη του κόσμου που υπάρχουν Έλληνες, ως συνδιαμορφωτής και πρεσβευτής του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. »
ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΠΑΝΣΜ
Η ΔΠΑΝΣΜ εξετάζοντας όλα τα στοιχεία του φακέλου θεωρεί πως η πατρική οικία Θεοδωράκη όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα ως χώρος πολιτισμού στη μνήμη των Μίκη και Γιάννη Θεοδωράκη, φερόμενης ιδιοκτησίας δήμου Χανίων, στη συμβολή των οδών Γεωργίου Θεοδωράκη και 1ης παρόδου Βυζαντίου, στη θέση Πλακούρα ή Αλωνάκι εντός ορίων οικισμού Γαλατά, Δ.Ε. Νέας Κυδωνίας, του Δήμου Χανίων, Π.Ε. Χανίων, Περιφέρειας Κρήτης είναι παλαιότερη των τελευταίων100 ετών, είναι ένα λιτό λαικό κτήριο στο οποίο έχουν γίνει μεταγενέστερες επεμβάσεις και μετατροπές, το οποίο συνδέεται με τον συνθέτη, στιχουργό και πολιτικό Μίκη Θεοδωράκη και με τον στιχουργό Γιάννη Θεοδωράκη και κατ επέκταση είναι σε άμεση σχέση με την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας.
Η Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων Μνημείων πρότεινε τον χαρκτηρισμό ως νεωτέρου μνημείου του κτηρίου «διότι συνδέεται με τον συνθέτη, στιχουργό και πολιτικό Μίκη Θεοδωράκη και με τον στιχουργό Γιάννη Θεοδωράκη και κατ επέκταση είναι σε άμεση σχέση με την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας Κατά συνέπεια πληροί τις προϋποθέσεις του παραπάνω νόμου για τον χαρακτηρισμό του ως νεώτερου μνημείου από το ΥΠΠΟ.»
Ο Γαλατάς υπήρξε καταφύγιο για τον Μίκη Θεοδωράκη όπου έκανε και τις μουσικές του αναζητήσεις. Μετά την εξορία στη Μακρόνησο, το ’49, έμεινε εκεί ως το 1954, ώσπου να φύγει για το Παρίσι, όπου συνέχισε τις σπουδές του. Ο αδελφός του Γιάννης πέρασε πολύ περισσότερο χρόνο στον Γαλατά, και εκεί εμπνεύστηκε τους στίχους ποιημάτων του, τα οποία μελοποίησε αργότερα ο Μίκης. Η κόρη του Γιάννη, Μάρω, αποκαλύπτει πως ο πατέρας της έγραφε τα ποιήματα και τα πετούσε στον κήπο του σπιτιού στον Γαλατά, γιατί δεν τα θεωρούσε σημαντικά. Αυτά μάζεψε ο Μίκης, που τον έπεισε πως πρόκειται για πολύ όμορφες προσπάθειες. «Το ’50 και όσο ήμουν στα Χανιά, έγραψα το ”Χάθηκα” πάνω σε στίχους του αδερφού μου» έλεγε ο Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος μελοποίησε κι άλλα ποιήματα του αδελφού του, Γιάννη.
«Τελευταία επιθυμία μου είναι να ταφώ στο κοιμητήριο του Γαλατά Χανίων (γενέτειρα του πατέρα μου), στο οποίο βρίσκονται ήδη οι γονείς και ο αδερφός μου». Με αυτή τη φράση ο Μίκης Θεοδωράκης γνωστοποιούσε το 2013 στον τότε δήμαρχο Χανίων την επιθυμία του να ταφεί στον Γαλατά. Ο Μίκης Θεοδωράκης ετάφη στο κοιμητήριο του Γαλατά, στον οικογενειακό τάφο με τους γονείς και τον αδελφό του, στις 9 Σεπτεμβρίου 2021.
Ο Γιάννης Θεοδωράκης όπως και ο Μίκης έχουν ταφεί στον οικογενειακό τάφο στο κοιμητήριο του Γαλατά.
