Πυργωτή κατασκευή; Θολωτή; Την απάντηση θα δώσει η ανασκαφική σκαπάνη. Το σπουδαίο εύρημα των αρχαιολόγων στην Κρήτη και συγκεκριμένα στον λόφο Παπούρα, όπου γίνονται έργα για το αεροδρόμιο Καστελλίου δεν έχει ακόμα ερμηνευθεί, καθώς η ανασκαφή συνεχίζεται. Χθες το θέμα συζητήθηκε επί πολλές ώρες στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, ώστε να τοποθετηθούν κοντά του, στην κορυφή του λόγου, δύο πύργοι και ένα ραντάρ για το αεροδρόμιο.
Η κυκλική κατασκευή, σπανιότατη, σχεδόν μοναδική για τον ελληνικό χώρο, έχει θεμέλια που σώζονται σε καλή κατάσταση Οι αρχαιολόγοι συνεχίζουν τις ανασκαφικές εργασίες και όταν αυτές ολοκληρωθούν θα είναι σε θέση να ερμηνεύσουν το σημαντικό αυτό εύρημα και να προσδιορίσουν επακριβώς την περίοδο κατασκευής του. Πάντως όλοι συμφωνούν πως είναι κάτι σημαντικό.
Το θέμα της εγκατάστασης ραδιοβοηθημάτων σε απόσταση περίπου 100 μέτρων από τον πυρήνα του μνημείου, βρήκε αντίθετους τον τοπικό δήμο, διάφορους φορείς και αρχαιολογικά σωματεία (εκτάκτων και μονίμων). Οπως αναφέρθηκε κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης το ανασκαφικό εύρημα οδήγησε σε μια σύνθετη διαδικασία επανασχεδιασμού των κατασκευών.
Παρουσιάστηκαν μελέτες για την προσαρμογή, με πιθανές θέσεις σε άλλα σημεία της περιοχής, ωστόσο μόνο στον λόφο Παπούρα, όπως αναφέρθηκε, μπορεί να γίνει η τοποθέτηση. Σε όλα τα άλλα σημεία δεν υπήρχε επαφή για λίγες γεωγραφικές μοίρες.
Το έργο των απαραίτητων υποδομών θα περιλαμβάνει ένα υπόσκαφο κτήριο για τις ανάγκες της λειτουργίας, έναν Πύργο – Ραντάρ ύψους 33 μέτρων καθώς και δύο πύργους 25 μέτρων. Ως «το μεγαλύτερο έργο υποδομής στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή», το χαρακτήρισε ο Υφυπουργός Υποδομών, Νίκος Ταχιάος λέγοντας πως θα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Ελλάδα, και η πρόοδος εργασιών είναι ιδιαίτερη. Όπως ανέφερε το έργο προορίζεται να εξυπηρετεί έως και 15 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως, με προοπτική ακόμη μεγαλύτερης κίνησης στο μέλλον. Θα δημιουργηθεί και μουσείο, με αυθεντικά ευρήματα από τις ανασκαφές.
Η αρχική πρόβλεψη ήταν να ταπεινωθεί ο λόφος Παπούρα κατά 33 μέτρα. Ωστόσο, εγκαταλείφθηκαν τα σχέδια με την εύρεση της κυκλικής κατασκευής. Η οποία, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα δεν έχει ακριβή παράλληλα με άλλα κτίσματα της προϊστορικής Κρήτης.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες, η κατασκευή στον λόφο Παπούρα στο Καστέλι είναι ένα μνημειακό αρχιτεκτονικό σύνολο, σε κυκλικό σχήμα, μοναδικό για την μινωική αρχαιολογία, διαμέτρου περίπου 48μ., το οποίο καλύπτει επιφάνεια περίπου 1800τμ. Βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο του λόφου, σε τμήμα της κορυφής που είχε απαλλοτριωθεί για την τοποθέτηση Συστημάτων Επιτήρησης (ραντάρ) του νέου αερολιμένα.
Η μνημειώδης αυτή κατασκευή αποτελείται από 8 επάλληλους λιθόκτιστους δακτυλίους -μέσου πάχους 1,40μ., και μέγιστου εκτιμώμενου σωζόμενου ύψος 1,7μ.- αναπτυγμένους σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα. Οι δακτύλιοι διαμορφώνουν στο κέντρο ένα κυκλικό κτίσμα (ζώνη Α) διαμέτρου 15μ. με εκφορική δόμηση, το εσωτερικό του οποίου (διαμέτρου 9μ.) χωρίζεται σε 4 τεταρτημόρια. Η ζώνη Α περιβάλλεται από μία δεύτερη κύρια ζώνη (ζώνη Β, μεγ. πλάτους 6,9), στην οποία ακτινωτοί τοίχοι τέμνουν κάθετα τους δακτύλιους των χαμηλότερων επιπέδων διαμορφώνοντας μικρότερους χώρους. Με την πρόοδο της ανασκαφής αποκαλύπτεται μια σχεδόν δαιδαλώδης διάρθρωση, καθώς οι χώροι επικοινωνούν μεταξύ τους με στενά ανοίγματα. Στη ΝΔ και ΒΔ παρειά αποκαλύφθηκαν δύο πιθανές κύριες είσοδοι προς τις κεντρικές ζώνες. Κατά κάποιο τρόπο θυμίζει λαβύρινθο.
Η κύρια περίοδος χρήσης φαίνεται πως ήταν μεταξύ (2000-1700π.Χ.), δηλαδή πιθανώς θεμελιώθηκε λίγο πριν ή στην αρχή της παλαιοανακτορικής περιόδου (ΜΜΙ – ΙΙ), ενώ η παρουσία νεοανακτορικής κεραμεικής στο στρώμα καταστροφής, δηλώνει ότι η χρήση του μνημείου συνεχίστηκε και την περίοδο των νέων ανακτόρων.
Μερικές πρώτες σκέψεις των επιστημόνων κάνουν λόγο για κάποιο ιερό, το οποίο ίσως είχε ελαφρώς κωνική κατάληξη. Από τη δυτική πλευρά φαίνεται ένα άνοιγμα που παραπέμπει σε είσοδο στο κτίσμα, ενώ ο προσανατολισμός του είναι βορινός. Όπως δείχνουν μέχρι στιγμής τα ευρήματα, υπήρχαν και διαμερίσματα μεταξύ των έκκεντρων κύκλων. Το μέγεθος, η αρχιτεκτονική του διάρθρωση και η επιμελημένη κατασκευή προϋποθέτει σημαντική εργασία, εξειδικευμένη εμπειρία και μια ισχυρή κεντρική διοίκηση, που οργάνωσε την κατασκευή του. Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, το βέβαιο είναι ότι πρόκειται για κάποιου τύπου κοινοτικό κτήριο – ορόσημο για την ευρύτερη περιοχή της Πεδιάδας. Το γεγονός ότι η κατασκευή είναι μνημειακή και περίοπτη πιθανόν δείχνει τη σημασία της θέσης, αλλά και το εύρος του πληθυσμού που θα εξυπηρετούσε.
Η κάτοψη του μνημείου και η διάρθρωση των ζωνών και χώρων όπως έχει αποκαλυφθεί έως σήμερα αλλά και η όλη κατασκευή δεν έχει ακριβή παράλληλα με άλλα κτίσματα της ίδιας περιόδου στην Κρήτη αν και ως σχήμα δεν μας είναι άγνωστο από αρχιτεκτονικά σύνολα της πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην Εγγύς Ανατολή. Μπορεί ίσως να παραλληλιστεί με το ελλειπτικό ΜΜ κτήριο του Χαμαιζίου, καθώς και με το λεγόμενο κυκλικό πρωτοελλαδικό κυκλώπειο κτήριο της Τίρυνθας.
Κατασκευαστικές ομοιότητες, ωστόσο, διαπιστώνονται και με τους λεγόμενους θολωτούς τάφους της προανακτορικής και παλαιοανακτορικής περιόδου της νότιας Κρήτης, στους οποίους ο κεντρικός χώρος έχει κατασκευασθεί με εκφορική δόμηση, ενώ η όλη κατασκευή παραπέμπει σε πρωτοελλαδικούς, αλλά και μεταγενέστερους τύμβους της κυρίως Ελλάδας ή και σε μεταγενέστερα κυκλικά ιερά π.χ. θεσμοφόρια.
Η ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας κρίνεται απαραίτητη, ώστε να διασαφηνιστεί ο χαρακτήρας του μνημείου και η σχέση του με τα οικιστικά και λατρευτικά κέντρα της ίδιας περιόδου στην περιοχή της Πεδιάδας. Η μνημειακότητα της κατασκευής, καθώς και το γεγονός ότι δεν έχει ανασκαφεί έως τώρα όμοιό του, το καθιστούν τοπόσημο του νέου Αερολιμένα του Ηρακλείου.
Το ΚΑΣ γνωμοδότησε θετικά υπέρ της έγκρισης της μελέτης, με μία αρνητική ψήφο.
Αγγελική Κώττη
