Μετά από τρεις επισκέψεις του Πρωθυπουργού του Ισραήλ στο Λευκό Οίκο, στο πρώτο εξάμηνο της δεύτερης διακυβέρνησης Τραμπ και τον πόλεμο των 12 ημερών ανάμεσα στο Ισραήλ και τον Ιράν, είναι φανερό ότι η ατζέντα Τραμπ-Νετανιάχου για τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο, αντικατοπτρίζει μια φιλόδοξη στρατηγική που στοχεύει στην αναμόρφωση των περιφερειακών δυναμικών μέσω της επέκτασης των Συμφωνιών του Αβραάμ, της δημιουργίας νέων διπλωματικών συμμαχιών και της πλοήγησης σε πολύπλοκες σχέσεις με τη Συρία και την Τουρκία.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη*
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ, που ξεκίνησαν το 2020 κατά την πρώτη θητεία Τραμπ, εξομάλυναν τις σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και αρκετών αραβικών κρατών, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο. Η δεύτερη διοίκηση Τραμπ έχει θέσει ως προτεραιότητα την επέκταση αυτών των συμφωνιών, με τη Συρία, τον Λίβανο και τη Σαουδική Αραβία να θεωρούνται πιθανοί υποψήφιοι. Η επέκταση αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του οράματος του Τραμπ για μια «νέα Μέση Ανατολή», με έμφαση στην περιφερειακή ολοκλήρωση, την οικονομική συνεργασία και τη συλλογική στάση κατά της επιρροής του Ιράν.
Η ένταξη της Συρίας στις Συμφωνίες του Αβραάμ είναι ιδιαίτερα φιλόδοξος στόχος. Μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, η νέα ηγεσία υπό τον Αχμέντ αλ-Σαράα έχει εκφράσει διάθεση για αποκλιμάκωση με το Ισραήλ, με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ. Η συνάντηση του Τραμπ με τον αλ-Σαράα στο Ριάντ τον Μάιο του 2025 και η άρση των αμερικανικών κυρώσεων στη Συρία σηματοδότησαν μια δραματική στροφή στις σχέσεις ΗΠΑ-Συρίας και μια πιθανή οδό για εξομάλυνση με το Ισραήλ. Ωστόσο, παραμένουν σημαντικές προκλήσεις, όπως οι συνεχιζόμενες ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία, ο έλεγχος των Υψιπέδων του Γκολάν και οι ανησυχίες για μειονότητες όπως οι Δρούζοι και οι Κούρδοι και οι Χριστιανοί. Μια σταδιακή προσέγγιση με μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης και προσωρινές συμφωνίες ασφαλείας είναι πιθανότατα απαραίτητη.
Η Σαουδική Αραβία παραμένει ο κύριος στόχος. Η συμμετοχή της θα μπορούσε να πυροδοτήσει την ένταξη περισσότερων αραβικών και μουσουλμανικών κρατών. Ωστόσο, η Σαουδική Αραβία θέτει ως προϋπόθεση την πρόοδο προς την παλαιστινιακή κρατική υπόσταση, μια απαίτηση που περιπλέκει την ατζέντα λόγω της σκληρής στάσης του Νετανιάχου για τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη. Η πίεση του Τραμπ στον Νετανιάχου να τερματίσει τη σύγκρουση στη Γάζα, μαζί με την αμφιλεγόμενη πρότασή του για μετεγκατάσταση Παλαιστινίων, υποδηλώνουν προσπάθειες αντιμετώπισης αυτού του ζητήματος, αν και έχουν προκαλέσει αντιδράσεις από αραβικά κράτη και την Παλαιστινιακή Αρχή.
Οι ΗΠΑ και το Ισραήλ βρίσκονται σε «προχωρημένες συνομιλίες» με τη Συρία για παύση των εχθροπραξιών, εστιάζοντας στον συντονισμό ασφαλείας κατά μήκος των συνόρων. Η κατάληψη της ζώνης αποστρατικοποίησης του Γκολάν από το Ισραήλ, που δικαιολογείται ως αμυντικό μέτρο, έχει προκαλέσει διεθνή κριτική αλλά αντικατοπτρίζει την προτεραιότητα της ασφάλειας. Ο απεσταλμένος του Τραμπ, Τόμας Μπάρακ, έχει δώσει έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη, προσελκύοντας υποστήριξη από κράτη του Κόλπου και την Τουρκία για τη σταθεροποίηση της Συρίας.
Η προοπτική ένταξης της Συρίας στις Συμφωνίες εξαρτάται από την πραγματιστική ηγεσία του αλ-Σαράα και την επιθυμία της περιοχής για σταθερότητα. Οι εταίροι του Κόλπου, ιδιαίτερα τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία, υποστηρίζουν την αποκλιμάκωση, βλέποντας την ως τρόπο αντιμετώπισης της επιρροής του Ιράν και ένταξης της Συρίας σε μια ευρύτερη σουνιτική τάξη. Ωστόσο, οι ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές και η στρατηγική κατακερματισμού της Συρίας σε εθνοτικές και θρησκευτικές περιοχές έρχονται σε αντίθεση με το όραμα των ΗΠΑ και του Κόλπου για μια ενιαία Συρία. Αυτή η ένταση υπογραμμίζει την απόκλιση μεταξύ της προσέγγισης του Τραμπ για συμφωνίες και των σκληρών προτεραιοτήτων ασφαλείας του Νετανιάχου. Παρόλα αυτά, οι πληροφορίες για συνάντηση Νετανιάχου – Αχμέντ αλ-Σαράα, το Σεπτέμβρη στη Νέα Υόρκη, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, για υπογραφή Συμφωνίας Ασφάλειας μετά από μεσολάβηση του Προέδρου Τραμπ, εάν επιβεβαιωθούν δείχνουν τις σοβαρές διαπραγματεύσεις που διεξάγονται και ενισχύουν την πιθανότητα για διαπραγμάτευση και με την Τουρκία.
Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στη Συρία και την Ανατολική Μεσόγειο περιπλέκει την ατζέντα και μένει να δούμε κατά πόσο το κατανοεί αυτό ο Αμερικανός Πρόεδρος. Υπό τον Ερντογάν, η Τουρκία υποστηρίζει την κυβέρνηση αλ-Σαράα και έχει εγκαθιδρύσει στρατιωτική παρουσία στη Συρία, καθιστώντας την de facto γείτονα του Ισραήλ. Αυτό έχει καταστήσει απαραίτητο έναν μηχανισμό αποτροπής συγκρούσεων, αλλά οι εντάσεις παραμένουν λόγω της τεταμένης σχέσης Ερντογάν-Νετανιάχου και της αποκλεισμού της Τουρκίας από τις Συμφωνίες του Αβραάμ.
Η εμπλοκή του Τραμπ με την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξής του στον Ερντογάν έναντι του Νετανιάχου στη Συρία, αντικατοπτρίζει μεν μια πραγματιστική προσέγγιση για τη μόχλευση της επιρροής της Τουρκίας, αλλά την ίδια στιγμή αποτυγχάνει να δει με καθαρή ματιά την προβληματική και επικίνδυνη στρατηγική της Τουρκίας, για τα δυτικά συμφέροντα, στην ευρύτερη περιοχή.
Η επαναπροσέγγιση της Τουρκίας με τα κράτη του Κόλπου από το 2021, λόγω οικονομικών αναγκών και της αποτυχίας των ηγεμονικών φιλοδοξιών της, την καθιστά στην ανάλυση του Αμερικανού Προέδρου και της ομάδα του στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, πιθανό εταίρο για τη σταθεροποίηση της Συρίας και την αντιμετώπιση του Ιράν.
Ωστόσο, το Ισραήλ, σωστά, βλέπει, με καχυποψία την στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας και την υποστήριξή της σε ισλαμιστικά κινήματα. Η Ανατολική Μεσόγειος προσθέτει επιπλέον πολυπλοκότητα. Οι επιθετικές τακτικές της Τουρκίας, ιδιαίτερα ο αποκλεισμός της από το Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, την έχουν απομονώσει από συνεργατικά πλαίσια με το Ισραήλ, την Ελλάδα και την Κύπρο. Η διοίκηση Τραμπ έχει αντιταχθεί στις επεκτατικές κινήσεις της Τουρκίας, αλλά μεσολαβητές όπως ο Μπάρακ μπορεί να διευκολύνουν συμβιβασμούς. Η μεσολάβηση για μια αποκλιμάκωση Τουρκίας-Ισραήλ στη Συρία θα μπορούσε να ευθυγραμμίσει και τις δύο χώρες με τους ευρύτερους στόχους του Τραμπ.
Η ατζέντα Τραμπ – Νετανιάχου, αντιμετωπίζει εμπόδια. Πρώτον, η απόκλιση στις προτεραιότητες—η εστίαση του Τραμπ σε συμφωνίες έναντι της έμφασης του Νετανιάχου στην στρατιωτική κυριαρχία—δημιουργεί τριβές. Η άρνηση του Νετανιάχου να ευθυγραμμιστεί με τις θέσεις των ΗΠΑ για τη Γάζα και το Ιράν περιορίζει την ευελιξία του. Δεύτερον, το παλαιστινιακό ζήτημα παραμένει εμπόδιο. Τα αραβικά κράτη απαιτούν πρόοδο στην παλαιστινιακή κρατική υπόσταση, που έρχεται σε σύγκρουση με τις πολιτικές του Νετανιάχου. Τρίτον, ο ρόλος της Τουρκίας, αν και για την κυβέρνηση Τραμπ, δημιουργεί ευκαιρίες, η πραγματικότητα είναι ότι εισάγει σοβαρούς κινδύνους. Το καθεστώς Ερντογάν, είναι βαθιά αντιδυτικό και η οποιαδήποτε στήριξή του από την Ουάσιγκτον, μόνο σε σοβαρά προβλήματα θα οδηγήσει στο όχι πολύ μακρινό μέλλον.
Η ατζέντα Τραμπ-Νετανιάχου επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τη δυναμική των Συμφωνιών του Αβραάμ για να δημιουργήσει μια νέα περιφερειακή τάξη, με την πιθανή ένταξη της Συρίας και τον επαναπροσδιορισμένο ρόλο της Τουρκίας ως κεντρικά στοιχεία. Αν και το όραμα μιας σουνιτικής συμμαχίας υπό την αιγίδα των ΗΠΑ κατά του Ιράν είναι ελκυστικό, η επιτυχία του εξαρτάται από τη συμφιλίωση αποκλινουσών προτεραιοτήτων, την αντιμετώπιση του παλαιστινιακού ζητήματος και τη διαχείριση της επιρροής της Τουρκίας. Η συναλλακτική φύση της ατζέντας προσφέρει ευκαιρίες για καινοτομίες αλλά κινδυνεύει να απλοποιήσει βαθιά ριζωμένες συγκρούσεις.
*Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος, με ειδίκευση στην Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική, Γεωπολιτική και Διεθνή Οικονομία. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον. Είναι μέλος του The International Institute for Strategic Studies, του Λονδίνου. Ως Δημοσιογράφος, υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
** Η ανάλυση και τα σχόλια εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις του συγγραφέα
