Ακόμα ένα εργαλείο για την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας απέκτησε η χώρα μας. Πρόκειται για τις Kόκκινες Λίστες (Red Lists/Listes Rouges του ICOM (διεθνές συμβούλιο μουσείων). Παρουσιάζουν τις κατηγορίες πολιτιστικών αγαθών που διατρέχουν κίνδυνο παράνομης διακίνησης. Αποτελεί σημαντικό βοήθημα για τις αρχές, όπως η αστυνομία ή οι τελωνειακοί υπάλληλοι, για τους οργανισμούς αλλά και για τους ιδιώτες, ώστε να εντοπίζουν τα αντικείμενα που κινδυνεύουν και να αποτρέπουν την παράνομη πώληση ή εξαγωγή τους.
Οι Κόκκινες Λίστες δεν αποτελούν καταλόγους κλεμμένων αντικειμένων. Τα πολιτιστικά αγαθά που περιλαμβάνονται στους καταλόγους αυτούς ανήκουν σε συλλογές μουσείων και αναγνωρισμένων ιδρυμάτων. Οι Κόκκινες Λίστες έχουν σκοπό να παρουσιάσουν τις κατηγορίες πολιτιστικών αγαθών που είναι ευάλωτες στην παράνομη διακίνηση. Το ICOM δημοσιεύει Κόκκινες Λίστες από το 2000, με την επιστημονική συνεργασία εθνικών και διεθνών εμπειρογνωμόνων, καθώς και των αρμοδίων υπηρεσιών.
Η επίσημη παρουσίαση της Ελληνικής Red List, πραγματοποιήθηκε παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, στο Αμφιθέατρο του Μουσείου της Ακρόπολης. Στην ομιλία της, η υπουργός επεσήμανε μεταξύ άλλων: « Η παράνομη διακίνηση και εμπορία αρχαιοτήτων και άλλων πολιτιστικών αγαθών εξακολουθεί να αποτελεί μια διαδεδομένη μορφή απειλής για τα πολιτιστικά αγαθά, τόσο σε καιρό ειρήνης όσο και σε καιρό ένοπλων συρράξεων. Η παράνομη διακίνηση των πολιτιστικών αγαθών δεν είναι απλώς μια μορφή εγκληματικής δραστηριότητας.
Είναι μια σύνθετη και καλά δικτυωμένη επιχείρηση του παγκόσμιου οργανωμένου εγκλήματος, που συνδέεται άμεσα και με την τρομοκρατία. Πρόκειται για έγκλημα με πολλαπλές συνέπειες και προεκτάσεις, που κατορθώνει να αντιστέκεται στις συντονισμένες διεθνείς προσπάθειες. Για να αντιμετωπιστεί απαιτεί μέσα και πόρους, υλικούς και ανθρώπινους. Απαιτεί διεθνείς συνεργασίες και ανταλλαγή πληροφοριών, εμπειριών και καλών πρακτικών. Η χώρα μας, για να αντιμετωπίσει αυτό το φαινόμενο, διαθέτει ισχυρή πολιτική βούληση, ενώ έχει αναπτύξει μια πολυδιάστατη και δυναμική πολιτική για την αποτελεσματική προστασία της πολιτιστικής της κληρονομιάς….
Η Ελλάδα πρωτοστατεί, μέσω αυτών των πρωτοβουλιών και δράσεων, στη διαμόρφωση της διεθνούς πολιτικής για την πρόληψη και την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών. Εχουμε συστηματική παρουσία με θέσεις και προτάσεις στα διεθνή fora. Αναπτύσσουμε τεχνογνωσία, συμβάλλουμε στη διαμόρφωση καλών πρακτικών και τη δημιουργία συνεργιών, που αποσκοπούν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του προβλήματος. Οι πολιτικές και οι πρωτοβουλίες του Υπουργείου Πολιτισμού ανοίγουν νέους δρόμους συνεργασίας και, πάνω απ’ όλα, εγγυώνται πρακτικές που σταδιακά υιοθετούνται από ολοένα αυξανόμενο αριθμό χωρών σε όλο τον κόσμο…. Από σήμερα, η χώρα μας διαθέτει ακόμη ένα πολύτιμο εργαλείο για την επίτευξη του στόχου μας: την Ελληνική Κόκκινη Λίστα».
Η δημιουργία της Ελληνικής κόκκινης λίστας είναι το αποτέλεσμα της συλλογικής προσπάθειας εμπειρογνωμόνων διαφόρων ειδικοτήτων από Μουσεία, Κεντρικές Διευθύνσεις και Ειδικές Περιφερειακές Υπηρεσίες του ΥΠΠΟ. «Ψυχή» όλης της προσπάθειας ήταν η Τέτη Χατζηνικολάου, επίτιμη διευθύντρια του ΥΠΠΟ και πρόεδρος του ελληνικού ICOM. Συνεπίκουρος στην προσπάθεια, η Βασιλική Παπαγεωργίου, διευθύντρια Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης πραγματοποιήθηκε και Στρογγυλή Τράπεζα αφιερωμένη στον εορτασμό της 25ης επετείου από την καθιέρωση του θεσμού της Red List, με τη συμμετοχή διεθνών ειδικών, εκπροσώπων της UNESCO (Sunna Altnoder), της INTERPOL (Τiziano Coiro), της UNIDROIΤ (Marina Schneider) και νομικών εμπειρογνωμόνων (Άρτεμις Παπαθανασίου).
Το ICOM, ως ανεξάρτητος μη κυβερνητικός οργανισμός, έχει σκοπό την επισήμανση, μελέτη και αντιμετώπιση των προβλημάτων των μουσείων και των εργαζομένων σε αυτά, τη θέσπιση κανόνων επαγγελματικής δεοντολογίας για τη λειτουργία των μουσειακών οργανισμών και γενικότερα την ανάπτυξη της επιστήμης της μουσειολογίας. Για τον σκοπό αυτό έχουν συσταθεί Διεθνείς Επιτροπές με εξειδικευμένο αντικείμενο, όπως π.χ. αρχιτεκτονική μουσείων, συντήρηση, τεκμηρίωση, μουσειοπαιδαγωγική κλπ., καθώς και διεπιστημονικές ομάδες εργασίας που μελετούν συγκεκριμένα επίκαιρα ζητήματα. Οι Επιτροπές αυτές συνέβαλαν, μεταξύ άλλων, στη συγγραφή βασικών εγχειριδίων, οργάνωσαν συνέδρια και άλλες εκδηλώσεις και ανέλαβαν σημαντικές πρωτοβουλίες.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνει το ICOM στον αγώνα κατά της παράνομης διακίνησης των πολιτιστικών αγαθών και στις καταστροφές που προκαλούνται σε περιοχές, όπου λαμβάνουν χώρα ένοπλες συρράξεις. Για το θέμα αυτό εκδίδει ειδικά έντυπα, μεταξύ των οποίων και τις «Κόκκινες Λίστες» για τα πολιτιστικά αγαθά που βρίσκονται σε κίνδυνο.
Οι Λίστες δημοσιεύονται σε διάφορες γλώσσες και συμβάλλουν σημαντικά στον
εντοπισμό, στην ανάκτηση και στην επιστροφή χιλιάδων πολιτιστικών αγαθών
στις χώρες προέλευσης. Εχουν μεγάλο αντίκτυπο σε παγκόσμιο επίπεδο.
Διατίθενται ελεύθερα σε ψηφιακή μορφή, ενώ τα έντυπα φυλλάδια
διανέμονται κυρίως στις υπηρεσίες που είναι αρμόδιες για την εφαρμογή των νόμων. Όλοι όσοι εμπλέκονται με το εμπόριο ή με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς καλούνται να συμβουλεύονται και να προωθούν τις λίστες αυτές, προκειμένου να αξιοποιηθεί η χρήση του διεθνώς αναγνωρισμένου αυτού εργαλείου.
Σύμφωνα με το ελληνικό ICOM, η πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας έχει υποστεί στο πέρασμα των χρόνων μεγάλες απώλειες από κλοπές και λεηλασίες, ανάλογες της ιδιαίτερης σημασίας της. Ελληνικές αρχαιότητες βρίσκονται διασκορπισμένες στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου και σε ιδιωτικές συλλογές. Πλήθος πολιτιστικών αγαθών διακινήθηκαν παράνομα σε διάφορες χρονικές στιγμές, κάτω από γνωστές ή άγνωστες συνθήκες.
Τα δεδομένα που συλλέγει η αρμόδια Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας των Πολιτιστικών Αγαθών του Υπουργείου Πολιτισμού αποδεικνύουν ότι η αρχαιοκαπηλική δράση συνεχίζεται. Λαθρανασκαφές εξακολουθούν να εντοπίζονται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, ενώ πληθώρα αρχαιοτήτων και άλλων κινητών μνημείων κατάσχεται από τις διωκτικές αρχές εντός και εκτός Ελλάδας. Ελληνικά πολιτιστικά αγαθά περιλαμβάνονται στους καταλόγους δημοπρασιών των μεγαλύτερων οίκων, αποδεικνύοντας το αγοραστικό ενδιαφέρον που υπάρχει γι’ αυτά παγκοσμίως.
Η αντιμετώπιση του φαινομένου είναι επιτακτική ανάγκη και απαιτεί πολυεπίπεδες συνέργειες σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, καθώς και διαρκή εγρήγορση. Η θέσπιση αυστηρού νομοθετικού πλαισίου και η αποτελεσματική εφαρμογή
του, η λήψη διοικητικών μέτρων, η κινητοποίηση φορέων, η συνεργασία με τους εμπόρους τέχνης, αλλά και γενικότερα η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών, αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για την επίτευξη του στόχου αυτού. Η συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισμού με το ICOM οδήγησε στην περαιτέρω ενίσχυση του πλαισίου προστασίας με την έκδοση της Ελληνικής Κόκκινης Λίστας με τα πολιτιστικά αγαθά που αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο από την παράνομη διακίνηση.
Αρχαιότητες που έχουν κατασχεθεί τα τελευταία χρόνια εντός Ελλάδας ή έχουν επαναπατρισθεί κατόπιν διεκδίκησης, κατάσχεσης ή οικειοθελούς παράδοσης από το εξωτερικό είναι αντιπροσωπευτικά παραδείγματα των κατηγοριών που έχουν ενταχθεί σε αυτήν και αποδεικνύουν πόσο ευάλωτη εξακολουθεί να είναι η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.
Η Κόκκινη Λίστα της Ελλάδας, που εκδόθηκε τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική γλώσσα, περιλαμβάνει εννέα (9) κατηγορίες πολιτιστικών αγαθών που βρίσκονται σε κίνδυνο και 52 συνολικά φωτογραφίες αντικειμένων που προέρχονται από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου (Αθήνα), του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού (Θεσσαλονίκη), του Νομισματικού Μουσείου, του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας.
Αγγελική Κώττη
