Δεν είναι μια αρχαία πόλη ιδιαίτερα γνωστή κατά τη σύγχρονη εποχή, αλλά στους καιρούς του Μακεδονικού βασιλείου είχε και δύναμη και φήμη. Περισσότερα για την Ευρωπό, που βρίσκεται στον νομό Κιλκίς, μπορούμε να μάθουμε στην περιοδική έκθεση με τίτλο «Ευρωπός. Πόλη της Ευρώπης, πόλη του κόσμου», στο πλαίσιο της δράσης του ΕΑΜ «Συναντήσεις μουσείων στο Εθνικό». Τα εγκαίνια θα γίνουν στις 13 Δεκεμβρίου και η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 13 Μαρτίου 2025.
Στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο συζητήθηκε ο δανεισμός 17 αρχαίων έργων από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς, ώστε να φιλοξενηθούν στην έκθεση. Η δράση με τίτλο «Συναντήσεις μουσείων στο Εθνικό» εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2023 και αποτελεί ένα μουσειακό εγχείρημα επικοινωνίας και διάδρασης του Εθνικού Μουσείου της χώρας με τα μουσεία της περιφέρειας για την κατά το δυνατόν πιο ενδιαφέρουσα παρουσίαση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στο ευρύ κοινό.
Οι αρχαιότητες που θα σταλούν στο ΕΑΜ, προέρχονται από τον ευρύτερο αρχαιολογικό
χώρο της αρχαίας Ευρωπού. Η επιλογή των έργων αποτελεί μια ενδεικτική επιλογή
ανασκαφικών ευρημάτων από μια αρχαία πόλη, που εκτείνεται χρονικά από τα
προϊστορικά χρόνια ως την παλαιοχριστιανική εποχή. Στόχος είναι να γνωρίσει το κοινό
μέσα από το περιεχόμενο των αρχαιοτήτων την ιστορία και τα μνημεία της Ευρωπού, της
πόλης της αρχαίας Μακεδονίας, γενέτειρας του Σελεύκου Α ́ Νικάτορα, εταίρου και
επιγόνου του Μ. Αλεξάνδρου. Τα επιλεγμένα αντικείμενα αντιπροσωπεύουν θεούς, ήρωες
όπως ο Διόνυσος και ο Ηρακλής, καθώς επίσης και απλούς πολίτες που σχετίζονται με
δημόσιες και παραγωγικές δραστηριότητες.
Σύμφωνα με όσα ακούστηκαν στο ΚΑΣ, το θέμα και το σκεπτικό της έκθεσης προτάθηκαν από την ΕΦΑ Κιλκίς και συγκεκριμένα από την Προϊσταμένη της Γεωργία Στρατούλη, ενώ υπήρξε στενή συνεργασία του ΕΑΜ με τον κ. Νεκτάριο Πουλακάκη Προϊστάμενο Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της ΕΦΑ Κιλκίς καθώς και την αρχιτέκτονα της Εφορείας κ. Ιωάννα Γκανάτσα. Από πλευράς του ΕΑΜ όλα τα θέματα της δράσης επεξεργάστηκε η Ομάδα εργασίας που έχει ορισθεί στην οποία συμμετέχουν η κ. Σ. Αθανασοπούλου, αρχαιολόγος του Τμ. Συλλογών Αγγείων, Έργων Μεταλλοτεχνίας και Μικροτεχνίας, η κ. Ευγ. Μήτρου-Γεωργίου, αρχαιολόγος-μουσειολόγος του Τμήματος Εκθέσεων, Επικοινωνίας και Εκπαίδευσης και Κ. Δρακομαθιουλάκη, Προϊσταμένη του Τμήματος Τεχνικής Υποστήριξης και Μουσειογραφίας του ΕΑΜ.
Από τα 17 αρχαία έργα τα 15 θα εκτεθούν σε μία προθήκη, ενώ τα 2 υπόλοιπα έργα θα τοποθετηθούν σε βάθρα μέσα στην αίθουσα (κορμός Ηρακλή και βάθρο).
Σύμφωνα με τη μυθολογία, η ονομασία της αρχαίας πόλης έγινε για την όμορφη Ευρώπη από τη Φοινίκη, την οποία άρπαξε ο Δίας και τη μετέφερε στην Κρήτη . Οι χώρες της Ευρώπης αγκάλιασαν τον μύθο, και τώρα, η αρχαιολογική έρευνα και η ιστορία έρχονται να εισφέρουν απτά στοιχεία για την ονοματολογία και να δείξουν πώς μια ωραία ιστορία εξαπλώνεται ταχύτατα από τον νότο μέχρι το βορρά.
Η αρχαία Ευρωπός βρίσκεται στην καρδιά της Μακεδονίας, ανάμεσα στον άλλοτε πλωτό Αξιό ποταμό (στα ανατολικά) και στη γραφική κωμόπολη της Γουμένισσας, στους πρόποδες του όρους Πάικο, στον σημερινό Δήμο Παιονίας στη δυτική πλευρά του Κιλκίς, Η Ευρωπαίων πόλις, χτίστηκε σε στρατηγική θέση και σε περιοχή με άφθονους πόρους (π.χ. καλλιέργειες σιτηρών, αμπελώνες, κτηνοτροφία, ξυλεία, μελισσοκομία και παραγωγή κάστανων), η οποία έλεγχε τους δρόμους προς τη βαλκανική ενδοχώρα.
Η ταύτιση της αρχαίας πόλης επιβεβαιώνεται επιγραφικά, από ανασκαφικό εύρημα του 2023. Η καταγραφή «Ευρωπαίων η Πόλις» εντοπίζεται σε επιγραφική μαρτυρία του τέλους του 2ου αι. π.Χ. σε τιμητικό βάθρο με ανδριάντα του ευεργέτη της Μάρκου Μινούκιου Ρούφου, ο οποίος συνέβαλε στην αποτροπή του κινδύνου κατάληψής της από γαλατικά και άλλα φύλα. Την αναφέρει, επίσης ο Θυκυδίδης ο οποίος και τη συνέδεε με τον Ευρωπό, επώνυμο ήρωα των Μακεδόνων.
Η κατοίκησή της ανιχνεύεται από τη Νεότερη Νεολιθική εποχή (5η χιλιετία π.Χ.), ακμάζει κατά την κλασική εποχή (5ος-4ος αι. π.Χ.), όπως υποδεικνύουν ταφικά μνημεία της, ενώ η δραστήρια ζωή της συνεχίζεται και κατά τους ελληνιστικούς χρόνους (3ος-2ος αι. π.Χ.).
Στην Ευρωπό γεννήθηκε ο σημαντικότερος από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Σέλευκος Α΄ ο Νικάτωρ, ιδρυτής της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών. Κατά τον 2ο και 1ο αιώνα π.Χ. παραμένει σε ακμή, αλλά δοκιμάζεται από αλλεπάλληλες εχθρικές επιδρομές, που αποκρούουν οι επικεφαλής Ρωμαίοι αξιωματούχοι, όπως ο ανθύπατος Μάρκος Μινούκιος Ρούφος το 108/107 π.Χ., στους οποίους η πόλη αποδίδει τιμή με ανδριάντες. Κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους (1ος – 4ος αι. μ.Χ.) γνωρίζει νέα ευημερία, όπως φανερώνουν τα ταφικά της μνημεία, μέχρι την εγκατάλειψή της τον 6ο αι. μ.Χ.
Ο σημερινός επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Ευρωπού περιλαμβάνει τμήμα του νεκροταφείου της κατά τους ρωμαϊκούς και τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Διασώθηκαν διάφοροι τύποι ταφικών μνημείων, από τους οποίους ξεχωρίζουν μνημειακοί πλινθόκτιστοι κεραμοσκεπείς τάφοι.
Το υπουργείο Πολιτισμού ανήγγειλε πρόσφατα επεμβάσεις αναβάθμισης των υποδομών, αλλά και προστασίας των καταλοίπων, στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας πόλης. Εργα που θα γίνουν δια της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς. Το πρόγραμμα αφορά σε έργα βελτίωσης και επέκτασης των υποδομών και των υπηρεσιών του αρχαιολογικού χώρου, αλλά και στην τοποθέτηση προσωρινού στεγάστρου προστασίας, σε τμήμα της αρχαίας πόλης. Μέσα από τις συγκεκριμένες επεμβάσεις αναβαθμίζεται η λειτουργία του αρχαιολογικού χώρου και εν γένει η εμπειρία του επισκέπτη, ενώ συγχρόνως επικουρείται η εκπαιδευτική και πολιτιστική δραστηριότητα της Εφορείας Αρχαιοτήτων στην αρχαία Ευρωπό.
Σύμφωνα με την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, «η αναβάθμιση και η ανάδειξη της αρχαίας πόλης της Ευρωπού, τόπο καταγωγής του Σέλευκου Α’ του Νικάνωρα, διαδόχου του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ιδρυτή της δυναστείας των Σελευκιδών, αποτελεί στόχο του Υπουργείου Πολιτισμού και της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων. Η ανάδειξη του σημαντικού αυτού αρχαιολογικού χώρου, με την ενίσχυση της αναγνωρισιμότητάς του, ως προορισμός με πολιτιστική και αναπτυξιακή δυναμική, ώστε να ενταχθεί στον πολιτιστικό και αναπτυξιακό χάρτη της Κεντρικής Μακεδονίας, συνάδει με τον στρατηγικό σχεδιασμό μας για τη Μακεδονία.
Τη δεκαετία του 2000, με την ολοκλήρωση των κτηριακών υποδομών για την εξυπηρέτηση του κοινού, ο χώρος κατέστη επισκέψιμος. Ωστόσο, λειτούργησε περιστασιακά. Το 2019 η λειτουργία του Κέντρου Ενημέρωσης, αναβαθμίζοντας την πληροφόρηση για τη διαχρονική ιστορία της αρχαίας Ευρωπού, την πόλη και τα νεκροταφεία της, αλλά και για τον ηγέτη της δυναστείας των Σελευκιδών, ενίσχυσε ουσιαστικά την επισκεψιμότητα, στον χώρο. Έκτοτε, στον αναδεδειγμένο αρχαιολογικό χώρο πραγματοποιούνται τακτικά εκπαιδευτικά προγράμματα και πολιτιστικές δράσεις, που συμβάλλουν στην καλύτερη γνωριμία των επισκεπτών, όλων των ηλικιών, με την αρχαία Ευρωπό αλλά και την κατανόηση της ιστορικής της σημασίας.
Τώρα, με τις νέες προγραμματισθείσες επεμβάσεις που εγκρίναμε, στις οποίες προστίθεται η εγκατάσταση φωτισμού ανάδειξης και ασφάλειας του αρχαιολογικού χώρου, ανανεώνουμε και αναβαθμίζουμε τις υποδομές του, οι οποίες καλύπτουν απολύτως τις σύγχρονες ανάγκες του και βελτιώνουν, συνολικά, τη λειτουργία του, μεριμνώντας, παράλληλα, για την προστασία των αρχαιολογικών καταλοίπων του».
Ο επισκέψιμος αρχαιολογικός της χώρος περιλαμβάνει τμήμα του νεκροταφείου, που χρονολογείται στους ρωμαϊκούς και στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους, τμήμα του πολεοδομικού ιστού της αρχαίας πόλης, σε λόφο, με οικίες, αποθήκες εργαστήρια, βόρεια του νεκροταφείου, που χρονολογούνται σε δύο τουλάχιστον οικιστικές φάσεις της ύστερης αρχαιότητας (4ος -6ος αιώνας π.Χ.). Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει, επίσης, συστάδα τριών τάφων (ύστερος 4ος – α’ μισό 3ου αιώνα π.Χ.), το ταφικό συγκρότημα της Μεσιάς και προϊστορική τούμπα της νεολιθικής εποχής (5η χιλιετία π.Χ.) εντός του σύγχρονου οικισμού της Ευρωπού. Η πόλη διέθετε πυκνό πολεοδομικό δίκτυο με δρόμους και οικίες, ενώ η «βιοτεχνική» ζώνη αναπτύσσονταν δίπλα σε παρακείμενο χείμαρρο. Η παρουσία οργανωμένου υδρευτικού δικτύου με υδραγωγείο βεβαιώνεται με επιγραφή, η οποία αναφέρει ότι το έργο υλοποιήθηκε με χορηγό τον Φίλιππο Αλεξάνδρου (2ος -3ος αιώνας μ.Χ.).
Από την Ευρωπό προέρχεται και ο μοναδικός Κούρος που έχει ανασκαφεί στη βόρεια Ελλάδα.
