Στα δυο προηγούμενα άρθρα με αφορμή τα δεδομένα σε διεθνές επίπεδο, καθώς κλείνει το 2022, είχα αναφερθεί στην πραγματικά δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται το διεθνές σύστημα, σε γεωπολιτικό και οικονομικό, αλλά και κοινωνικό επίπεδο και στο πόσο δύσκολη και κομβική χρονιά θα είναι το 2023. Όλη αυτή η αρνητική εικόνα καθώς χαράζει το 2023, συνοψίζεται σε ένα κορυφαίο πρόβλημα για όλο τον πλανήτη και κυρίως για το Δυτικό Κόσμο. Την πλήρη έλλειψη ηγεσίας, σε μια στιγμή που είναι απολύτως απαραίτητη.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη *
Η ποιότητα της παγκόσμιας ηγεσίας έχει καταρρεύσει, σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή, που η ανάγκη της ανθρωπότητας για σοβαρή, ρεαλιστική και πάνω από όλα ικανή, ηγεσία είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Δυστυχώς, έτσι είναι τα πράγματα και υπάρχει ουσιαστικός κίνδυνος, το διεθνές σύστημα και ο δυτικός πολιτισμός να πληγεί ανεπανόρθωτα.
Όπως έχει ιστορικά αποδειχθεί, δεν είναι πολλοί εκείνοι που κατανοούν σε κάθε δεδομένη στιγμή την περίπλοκη αρχιτεκτονική μιας βιώσιμης παγκόσμιας τάξης και είναι ακόμη λιγότεροι εκείνοι που έχουν το χάρισμα της ηγεσίας που απαιτείται για τη δημιουργία, την υπεράσπιση ή τη μεταρρύθμιση του ευαίσθητου διεθνούς πλαισίου που καθιστά δυνατή ακόμη και τη μερική ειρήνη.
Πολύ περισσότερο δε, όταν έχει επίσης ιστορικά αποδειχθεί, ότι δεν αρκεί ένας αποτελεσματικός ηγέτης να κατανοήσει το διεθνές σύστημα. Στη διάρκεια των αιώνων, έχει αποδειχθεί, ότι υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα μεταξύ του είδους του κόσμου που θέλουν να δουν οι πολίτες οποιασδήποτε δεδομένης χώρας και του είδους του κόσμου που είναι πραγματικά δυνατός.
Για παράδειγμα σήμερα, ο κόσμος δεν μπορεί να είναι τόσο σινοκεντρικός όσο θέλει να είναι η κινεζική κοινή γνώμη, τόσο δημοκρατικός, όσο θα ήθελαν πολλοί Αμερικανοί, τόσο ισλαμικός όσο θα ήθελαν πολλοί μουσουλμάνοι, τόσο ευαίσθητος στις ανησυχίες ανάπτυξης όσο θέλουν ορισμένες αφρικανικές και λατινοαμερικανικές χώρες ή τόσο εντυπωσιασμένος από το γαλλικό μεγαλείο ή τον θαυμασμό της βρετανικής ηθικής ηγεσίας όπως θέλουν οι άνθρωποι στη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία.
Και εδώ είναι που υπεισέρχονται οι πραγματικά μεγάλοι ηγέτες και γεφυρώνουν το χάσμα μεταξύ της κοινής γνώμης στις χώρες τους και των συμβιβασμών που είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη διεθνή διπλωματία.
Οι πραγματικά μεγάλοι ηγέτες, βλέπουν τον κόσμο αρκετά καθαρά κατανοώντας τι είναι δυνατό και βιώσιμο, και είναι σε θέση να πείσουν τους συμπολίτες τους να αποδεχθούν αποτελέσματα που είναι, αναπόφευκτα αλλά συχνά απογοητευτικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου ηγέτη ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο οποίος στην εναρκτήρια ομιλία του ως ηγέτης σε καιρό πολέμου, απευθυνόμενος στους βρετανούς, τους είπε, «δεν έχω τίποτα άλλο να σας προσφέρω, από αίμα, μόχθο, ιδρώτα και δάκρυα.»
Δυστυχώς αυτή η αντίληψη, αυτή η ικανότητα του ηγέτη, είναι πολύ πιο δύσκολο να βρεθεί σε ισχυρά κράτη, τα οποία συχνά είναι σε θέση να πάρουν πολλά από αυτά που θέλουν στο διεθνές σύστημα. Τα μικρά και πιο αδύναμα κράτη, συνήθως, κατανοούν την ανάγκη για συμβιβασμό, σε αντίθεση με τους μεγάλους και ισχυρούς, που συχνά πιστεύουν ότι μπορούν να τα έχουν όλα.
Αυτού του είδους οι ηγέτες, συγκεντρώνουν ένα σπάνιο μείγμα πνευματικής ικανότητας, βαθιάς εκπαίδευσης και το είδος της διαισθητικής κατανόησης της πολιτικής που δίνεται σε λίγους.
Μέσα στο 2022, σε προσωπικό και επιστημονικό επίπεδο, ένα από τα πιο ευχάριστα και χρήσιμα χρονικά διαστήματα, ήταν αυτό της ανάγνωσης του τελευταίου βιβλίου του αιωνόβιου πλέον, δάσκαλου της παγκόσμιας πολιτικής, Χένρι Κίσινγκερ, με τίτλο, «Ηγεσία: Έξι μελέτες στην παγκόσμια στρατηγική».
Σε αυτό το πόνημα του, ο αιωνόβιος πλέον Κίσινγκερ, καταγράφει και ξεχωρίζει την πορεία έξι ηγετών, του Γερμανού, Κόνραντ Αντενάουερ, του Γάλλου, Σαρλ ντε Γκωλ, του Αμερικανού, Ρίτσαρντ Νίξον, του Αιγύπτιου, Ανουάρ Σαντάτ, της Μάργκαρετ Θάτσερ της Βρετανίας και του Λι Κουάν Γιου της Σιγκαπούρης. Οι ηγέτες αυτοί πέτυχαν σπουδαία πράγματα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Παίρνοντας το παράδειγμα αυτών των έξι ηγετών, ο Κίσινγκερ, δεν κάνει απλή αναδρομή στο παρελθόν, κοιτάζει το μέλλον και στην ουσία αυτό στο οποίο καταλήγει ο αναγνώστης είναι, δυστυχώς, ότι οι εξαιρετικές συνθήκες που επέτρεψαν σε αυτούς τους ηγέτες να εμφανιστούν έχουν πλέον ξεθωριάσει και τείνουν να εξαφανιστούν.
Αυτές οι έξι ηγετικές μορφές, γεννήθηκαν έξω από την κοινωνική ελίτ. Ήταν παιδιά της μεσαίας τάξης από απλές οικογένειες. Αυτό το υπόβαθρο τους έδωσε τη δυνατότητα να κατανοήσουν πώς έβλεπαν οι συμπολίτες τους τον κόσμο. Είχαν την τύχη να περάσουν από αξιοκρατικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπου έλαβαν μια πειθαρχημένη και απαιτητική εκπαίδευση, με αποτέλεσμα να προετοιμαστούν ψυχολογικά, πνευματικά και πολιτιστικά για να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στα υψηλότερα επίπεδα της εθνικής και διεθνούς ζωής.
Σήμερα, καθώς αποχαιρετούμε το 2022 και εισερχόμαστε στο 2023, οι διαδρομές που οδήγησαν στη δημιουργία και την ανάδειξη αυτών των ηγετών, έχουν καταρρεύσει. Σήμερα, οι αποκαλούμενοι θεσμοί των ελίτ, δεν προσφέρουν πλέον αυτή την αυστηρότητα και πειθαρχία και η κουλτούρα της «βαθιάς παιδείας», έχει διαβρωθεί σε σημείο που η κοινωνία δεν έχει πλέον την απαραίτητη σοφία για να προετοιμάσει τις νέες γενιές για ηγεσία.
Και δεν είναι απλά το σαράκι της κουλτούρας woke που έχει διαβρώσει τους καθηγητές κολεγίων που υποβαθμίζουν την εκπαίδευση ή οι επιφανειακοί αριστεροί ιδεολόγοι που διώχνουν πολύπλοκες και λεπτές ιδέες από την πανεπιστημιακή διδασκαλία. Το πρόβλημα εντοπίζεται στο εάν το βάθος και η αυστηρότητα της κλασικής εκπαίδευσης μπορεί να αντέξει την πρόκληση της οπτικής κουλτούρας και των μικρότερων διαστημάτων προσοχής που προωθούνται από τα ηλεκτρονικά μέσα.
Οι παλιές ηγετικές ελίτ της διεθνούς πολιτικής κυριαρχούνταν από μια βαθιά κλασική παιδεία, πειθαρχία, σοβαρότητα και ρεαλισμό. Αυτοί ήταν που δημιούργησαν επιτυχίες σαν το Σχέδιο Μάρσαλ. Έκαναν και σημαντικά λάθη, αλλά ποιος δεν κάνει λάθη και στη γενική αποτίμηση τα θετικά υπερτερούν δραστικά των αρνητικών.
Σήμερα, το πρόβλημα της παγκόσμιας τάξης γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Οι ανταγωνισμοί των μεγάλων δυνάμεων εντείνονται, η Κίνα είναι μια πιο περίπλοκη πρόκληση, περισσότερο από ότι ήταν ποτέ η Σοβιετική Ένωση και η διεθνής εμπιστοσύνη μειώνεται καθώς αυξάνεται σταθερά η πιθανότητα για παγκόσμια σύγκρουση. Σήμερα είναι που χρειαζόμαστε, διεθνώς, αυτού του είδους τη σοφία περισσότερο από ποτέ, αλλά, δυστυχώς, δεν είναι τόσο εύκολο να βρεθεί.
Η τραγωδία που βιώνουμε σήμερα, διεθνώς, σε επίπεδο ηγεσίας, τόσο για την εσωτερική όσο και για την εξωτερική πολιτική, χαρακτηρίζεται από έναν στείρο ανταγωνισμό μεταξύ τεχνοκρατών βυθισμένων στη συμβατική ομαδική σκέψη από τη μία πλευρά και λαϊκιστών δημαγωγών οπλισμένων με επιφανειακά συνθήματα από την άλλη.
Σήμερα, πρώτη ημέρα του 2023, μιας καθοριστικής για το μέλλον του διεθνούς συστήματος και του δυτικού πολιτισμού, χρονιάς η κατάσταση σε επίπεδο ηγεσίας δεν είναι απλά άσχημη, είναι τραγική.
Μακάρι να υπήρχε τρόπος, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών του πλανήτη και κυρίως οι νέες γενιές, να είχαν τη δυνατότητα και την τύχη να διαβάσουν το βιβλίο του Κίσινγκερ, για να διαπιστώσουν το πόσο λίγοι είναι αυτοί που κατέχουν ηγετικές θέσεις σήμερα, έτσι ώστε να απαιτήσουν μια αλλαγή πορείας και επιστροφή στις πραγματικές αξίες και παραδόσεις της φιλελεύθερης δημοκρατίας, μακριά από τα 15 λεπτά δημοσιότητας.
* Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος, με ειδίκευση στην Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική, Γεωπολιτική και Διεθνή Οικονομία. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον. Είναι μέλος του The International Institute for Strategic Studies του Λονδίνου, και ως Δημοσιογράφος, υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
