«Βλαντίμιρ Βλαντιμίροβιτς, δώστε μας απαντήσεις».
Σήμερα, 25η Νοεμβρίου, πρώτη μέρα του 10ου μήνα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, συγγενείς Ρώσων στρατιωτών και επίστρατων -μητέρες, σύζυγοι και κοντινά πρόσωπα- συνεχίζουν να ψάχνουν εναγωνίως απαντήσεις για τα δικά τους πρόσωπα.
Όπως όμως και η συνάντησή τους σήμερα με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Βλαντιμίροβιτς Πούτιν δεν τους έδωσε απαντήσεις, έτσι και οι ίδιοι οι απολογισμοί του πολέμου δεν βοηθούν. Ο αριθμός των συγγενών τους που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν στο πεδίο της μάχης στην Ουκρανία παραμένει ακόμη ένα θέμα που συχνά επισκιάζεται από υπόνοιες εκατέρωθεν προπαγάνδας, με τεράστιες αποκλίσεις στις εκτιμήσεις, όπως ιστορικά γίνεται σε πολέμους.
Οι Ρώσοι, διά στόματος του υπουργού Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού, μιλούν για 5.937 Ρώσους στρατιώτες νεκρούς από την έναρξη της εισβολής, στην τελευταία επίσημη εκτίμηση που έδωσε η Μόσχα για τις απώλειές της στο πεδίο της μάχης που χρονολογείται στις 21 Σεπτεμβρίου.
Ο ανώτατος στρατηγός Μαρκ Μίλεϊ των ΗΠΑ στις 9 Νοεμβρίου δήλωσε ότι Ρωσία και Ουκρανία έχουν η κάθε μια πάνω από 100.000 στρατιώτες νεκρούς ή τραυματίες.
Η Ουκρανία, που δεν αποκαλύπτει τον αριθμό των απωλειών της, αναφέρει 77.000 Ρώσους νεκρούς και τραυματίες.
Το BBC σήμερα ανέφερε ότι 9.311 Ρώσοι στρατιώτες και αξιωματικοί σκοτώθηκαν σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε και διασταύρωσε, προσθέτοντας ωστόσο ότι ο πραγματικός αριθμός είναι κατά 40% έως 60% μεγαλύτερος.
Δεν είναι έτσι τυχαίο που οι ελπίδες για απαντήσεις που ζητούν Ρώσοι συγγενείς στρατιωτών που πολέμησαν και πολεμούν στην Ουκρανία -είτε για όσους μπήκαν στη μάχη από την έναρξη της εισβολής στις 24 Φεβρουαρίου, είτε για όσους στάλθηκαν ως έφεδροι τον Σεπτέμβριο- αποδεικνύονται σχεδόν φρούδες.
Επί εβδομάδες, βίντεό τους έχουν κατακλύσει το ρωσόφωνο διαδίκτυο: μητέρες και σύζυγοι Ρώσων στρατιωτών που επιστρατεύτηκαν για να πολεμήσουν στην Ουκρανία συγκεντρώνονται σε όλη τη Ρωσία και απαιτούν την εκπλήρωση των υποσχέσεων του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν.
Το Κρεμλίνο, αφού διέταξε μια μερική επιστράτευση τον Σεπτέμβριο, είχε διαβεβαιώσει ότι οι εκατοντάδες χιλιάδες έφεδροι θα λάβουν άρτια εκπαίδευση, καλό εξοπλισμό και δεν θα σταλούν στην πρώτη γραμμή του πολέμου.
Εντούτοις, έχουν καταγραφεί πολλές παραβιάσεις: θάνατοι επιστράτων στο μέτωπο, επιστράτευση μη στρατεύσιμων ανδρών -πολύτεκνων ή πολύ ηλικιωμένων- ελλείψεις επαρκούς εξοπλισμού και ελλιπής στρατιωτική εκπαίδευση για πολλούς επίστρατους.
Αυτή η άτακτη επιστράτευση, που οδήγησε πολλούς Ρώσους να εγκαταλείψουν άρον άρον τη χώρα φοβούμενοι ότι θα κληθούν να πολεμήσουν, ώθησε επίσης τις ρωσικές αρχές να παραδεχτούν «λάθη» και σκόρπισε ανησυχία στα κοντινά και οικεία πρόσωπα των στρατιωτών που στάλθηκαν στην Ουκρανία.
Αυτή η ανησυχία, που κινδυνεύει να εξελιχθεί σε δυσαρέσκεια, θέτει το Κρεμλίνο σε μια λεπτή θέση: αν οι αρχές καταστέλλουν αμείλικτα οποιαδήποτε εντός των συνόρων αμφισβήτηση της εισβολής στην Ουκρανία, ο λόγος των συζύγων των στρατιωτών είναι ιερός και η φυλάκιση αυτών θα αναστάτωνε τη Ρωσία.
Ενσυναίσθηση ή μια προσεκτικά χορογραφημένη συνάντηση;
Σε μια ένδειξη ότι η ρωσική κυβέρνηση λαμβάνει σοβαρά υπόψη το ζήτημα, ο Πούτιν, που σπανίως, όπως και οι ρωσικές αρχές, ομιλούν για τις στρατιωτικές απώλειές τους στην Ουκρανία, συνάντησε σήμερα για πρώτη φορά μητέρες στρατιωτών που στάλθηκαν στην Ουκρανία. Όμως ορισμένοι συγγενείς περίμεναν μια προσεκτικά χορογραφημένη συνάντηση, χωρίς μια επί της ουσίας συζήτηση.
«Θα ήθελα να γνωρίζετε ότι εγώ προσωπικά και ολόκληρη η ηγεσία της χώρας συμμεριζόμαστε τον πόνο σας», είπε σε εκείνες που έχασαν τους γιους τους, καλώντας τους να μην πιστεύουν τα «ψέματα» στη στρατιωτική επιχείρηση. «Η ζωή είναι πιο περίπλοκη από αυτό που βλέπεις στην τηλεόραση ή στο διαδίκτυο, όπου δεν μπορείς να εμπιστευτείς τίποτα. Υπάρχουν πολλές ψευδείς πληροφορίες, εξαπάτηση, ψέματα», είπε ο Πούτιν σε δημοσιογράφους και μητέρες στρατιωτών.
Καθισμένος με μια ομάδα μητέρων γύρω από το ένα τραπέζι, με τσάι, κέικ και φρούτα, αναστενάζοντας και σταματώντας κάθε τόσο για να καθαρίσει τον λαιμό του, είπε: «Καταλαβαίνουμε ότι τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την απώλεια ενός γιου — ειδικά για μία μητέρα».
Η Ημέρα της Μητέρας, που γιορτάζεται την Κυριακή στη Ρωσία, είπε ο ισχυρός άνδρας του Κρεμλίνου θα σηματοδοτηθεί φέτος από «ένα αίσθημα αγωνίας και ανησυχίας», μεταξύ αυτών των γυναικών, των οποίων «οι σκέψεις θα είναι με τα αγόρια τους».
Επαίνεσε τους γιους τους που υπερασπίστηκαν αυτό που ονόμασε Novorossiya, τη «νέα Ρωσία», έναν φορτισμένο όρο από την τσαρική αυτοκρατορία που χρησιμοποιούν οι σύγχρονοι Ρώσοι εθνικιστές για να περιγράψουν μια περιοχή της νότιας και ανατολικής Ουκρανίας που η Ρωσία διεκδικεί τώρα.
Η συνάντηση μεταδόθηκε βιντεοσκοπημένη από την τηλεόραση, η κάμερα δεν έφυγε ποτέ από το πρόσωπο του Πούτιν και η μετάδοση έληξε με το τέλος της ομιλίας του.
Πραγματοποιήθηκε στην κατοικία του Πούτιν στο Νόβο Αγκαριόβο, έγραψε η εφημερίδα Novaya Gazeta.Europe, επισημαίνοντας ότι την παραμονή της συνάντησης η «Επιτροπή μητέρων στρατιωτών» και το «Συμβούλιο μητέρων και συζύγων» ανακοίνωσαν ότι στη συνάντηση δεν είχαν προσκληθεί εκπρόσωποι τους, αλλά προσκλήθηκαν εκ των προτέρων «δικές τους γυναίκες» που είχαν προετοιμαστεί κατάλληλα.
Ο ιστότοπος Agenstvo παρατήρησε ότι στη συνάντηση συμμετείχαν 17 γυναίκες. Το κανάλι Mozem obiasnit στο Telegram, ταυτοποίησε ορισμένες από αυτές. Έτσι στο ίδιο τραπέζι κάθισαν η βουλευτής του κυβερνώντος κόμματος «Ενιαία Ρωσία» Όλγκα Μπέλτσεβα, η επικεφαλής της εκτελεστικής επιτροπής του Πανρωσικού Παλλαϊκού Μετώπου (ONF) των περιχώρων της Μόσχας Γιούλια Μπελεχόβα και η συντονίστρια της οργάνωσης «Μαχητική αδελφότητα» ανθρωπιστικής βοήθειας για τους επίστρατους στο Ουστ Αμπακάνσκ Ναντιέζντα Ουζούνοβα.
Πριν από τη συνάντηση η Όλγα Τσουκάνοβα, μητέρα ενός νεαρού που κάνει τη στρατιωτική του θητεία, είχε προειδοποιήσει ότι Πούτιν θα συναντήσει «μητέρες της επιλογής του, που θα κάνουν τις κατάλληλες ερωτήσεις και θα τον ευχαριστήσουν, όπως γίνεται πάντα».
«Βλάντιμιρ Βλαντιμίροβιτς, απάντησε στις ερωτήσεις μας!» είπε αυτή η γυναίκα που θέλει να βεβαιωθεί ότι ο 20χρονος γιος της δεν θα σταλεί παράνομα στο μέτωπο ή στα σύνορα με την Ουκρανία, όπου πέφτουν και εκεί οβίδες.
Η γυναίκα έφτασε στη Μόσχα από την πόλη Σαμάρα, 900 χιλιόμετρα ανατολικά, με την ελπίδα να την υποδεχθούν στο Κρεμλίνο. Μάταια. «Φαντάζομαι ότι φοβούνται ότι θα κάνουμε ενοχλητικές ερωτήσεις. Αλλά πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα!».
«Βλάντιμιρ Βλαντιμίροβιτς- είσαι άντρας ή ποιος είσαι; Έχεις το θάρρος να μας γνωρίσεις πρόσωπο με πρόσωπο, ανοιχτά, όχι με προεπιλεγμένες γυναίκες και μητέρες που έχεις στην τσέπη σου, αλλά με αληθινές γυναίκες που έχουν φθάσει από διαφορετικές πόλεις εδώ για να συναντηθούμε; Περιμένουμε την απάντησή σου», είπε η Τσουκάνοβα.
«Όταν το κράτος ή ο στρατιωτικός διοικητής δεν εκπληρώνουν τα καθήκοντά τους, οι γυναίκες διεκδικούν».
Ο Ρώσος πρόεδρος γνωρίζει πόσο ευαίσθητο είναι το θέμα των συγγενών στρατιωτών.
Τον Αύγουστο του 2000, κατά τη βύθιση του ρωσικού υποβρυχίου Kursk που προκάλεσε τον θάνατο των 118 μελών του πληρώματός του, ο ισχυρός άνδρας του Κρεμλίνου επικρίθηκε έντονα, κατηγορούμενος ότι άργησε να αντιδράσει.
Κατά τη διάρκεια των δύο πολέμων στην Τσετσενία, ένα κίνημα μητέρων στρατιωτών είχε επίσης ντροπιάσει όσους βρίσκονταν την εξουσία και ενίσχυσε ένα αίσθημα δυσαρέσκειας σε όλη τη ρωσική κοινωνία.
Αυτή τη φορά, αντιμέτωπες με ένα κλίμα αυξημένης καταστολής, οι διαμαρτυρίες συζύγων και μητέρων των στρατιωτών δεν αμφισβητούν άμεσα την επίθεση στην Ουκρανία, αλλά ορισμένοι καταγγέλλουν τις συνθήκες υπό τις οποίες στέλνονται εκεί οι συγγενείς τους.
Και η ιδιότητά τους ως μητέρων και συζύγων επίστρατων ανδρών, που πήγαν να υπηρετήσουν τη χώρα, τους δίνει νομιμότητα και μια μορφή προστασίας από διώξεις, τη δύναμη που δεν μπορεί να τους θεωρήσει ως απλούς αντιπάλους.
Στη ρωσική κοινωνία, «υπάρχει η ασυνείδητη αίσθηση ότι οι γυναίκες έχουν το δικαίωμα» να καθιστούν υπόλογη την εξουσία, σημειώνει ο Αλεξέι Λεβίνσον, κοινωνιολόγος στο ανεξάρτητο κέντρο Levada.
Αυτές οι γυναίκες «απαιτούν από το Κράτος να εκπληρώσει τον ρόλο του ως “συλλογικός πατέρας” των επίστρατων», προσθέτει. «Όταν το κράτος ή ο στρατιωτικός διοικητής δεν εκπληρώνουν τα καθήκοντά τους, οι γυναίκες διεκδικούν».
Προς το παρόν, το κίνημα είναι ετερογενές και ασυντόνιστο. Εκκλήσεις από ανήσυχους συγγενείς μεταδίδονται σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου άτυπες συλλογικότητες συγκεντρώνονται γύρω από ορισμένα πρόσωπα.
Αυτή είναι η περίπτωση της Όλγας Τσουκάνοβα που μάχεται ταυτόχρονα για μια αμφιλεγόμενη αντικαθεστωτική, τη Σβετλάνα Πεούνοβα, καταζητούμενη στη Ρωσία και κατηγορούμενη για προώθηση θεωριών συνωμοσίας.
Σε ένα κλίμα οξυμένης καταστολής, άλλες γυναίκες εξακολουθούν να φοβούνται μήπως μπουν σε μπελάδες ή επιδεινώσουν την κατάσταση των κοντινών τους ατόμων μιλώντας στον Τύπο, ειδικά σε ξένα μέσα ενημέρωσης.
«Έχουμε στείλει επίσημες επιστολές στις αρχές», έγραψε μια από αυτές στο Γαλλικό Πρακτορείο, υπό τον όρο να μην κατονομαστεί. «Δεν είναι οι δημοσιογράφοι που θα βγάλουν τους άντρες μας από τα χαρακώματα και δεν θέλουμε να τους δημιουργήσουμε επιπλέον προβλήματα».
