today-is-a-good-day
17.1 C
Athens

Το Ελληνικό Ωδείο θα αποκατασταθεί όπως αρμόζει στην ιστορία και τη σημασία του

Η ώρα της φροντίδας έφτασε  για το κτήριο του «Ελληνικού Ωδείου», στην οδό Φειδίου 3, ένα κτήριο που αποτελεί σημαντικό μνημείο, αλλά είναι χωρίς συντήρηση και χρήση για 50 χρόνια, βρίσκεται σε εξαιρετικά κακή κατάσταση διατήρησης. Το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού συζήτησε την προμελέτη για την αποκατάσταση και τη μελέτη συντήρησης των τοιχογραφιών και των διατηρητέων στοιχείων του κτηρίου.

Το κτήριο, το οποίο ανήκει στην κυριότητα του ΕΦΚΑ, παραχωρήθηκε προς χρήση στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, με τον συντονισμό των Υπουργών Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη και Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Κωστή Χατζηδάκη και τη διοίκηση του ΕΦΚΑ. Για την αποκατάστασή   του εκπονήθηκαν τάχιστα οι μελέτες, το κόστος των οποίων καλύπτεται από ιδιώτη χορηγό, με στόχο η αποκατάσταση του κτηρίου να ενταχθεί για χρηματοδότηση στο ΕΣΠΑ 2021-2027. Ο χορηγός είναι η εταιρεία MRP Greece που δραστηριοποιείται στην κτηματαγορά.

Η αποκατάσταση του κτηρίου του «Ελληνικού Ωδείου» εντάσσεται στο πρόγραμμα πολιτικής του ΥΠΠΟΑ για τη διάσωση και ανάδειξη σημαντικών κτηρίων της Αθήνας, με αρχιτεκτονική και ιστορική σημασία, όπως οι Οικίες Κωλέττη, Παλαμά και το Μουσείο Ελύτη. Στο κτήριο αυτό, άλλωστε, φοίτησε η Μαρία Κάλλας ως έφηβη ενώ ανάμεσα τους ιδρυτές του Ωδείου ήταν ο Μανόλης Καλομοίρης και η Μαρίκα Κοτοπούλη. Εχει κηρυχθεί διατηρητέο.

Η αλληλογραφία ανάμεσα στους ιδιοκτήτες του μνημείου και το υπουργείο Πολιτισμού ήταν πολύχρονη και έχουν γίνει πολλές αυτοψίες, ιδιαίτερα από τη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων. Πρώτες κατεπείγουσες επεμβάσεις έγιναν περασμένο τον Αύγουστο και απομακρύνθηκαν όλα τα επικίνδυνα στοιχεία. Επίσης, τοποθετήθηκε σταθερή περίφραξη με μεταλλικές λαμαρίνες.

Κεντροβαρικό σημείο αναφοράς

Το κτήριο Prokesch von Osten αποτελεί κεντροβαρικό σημείο αναφοράς για την ανάγνωση της ιστορίας της πόλης, καθώς χωροθετείται σε κοντινή απόσταση από το συγκρότημα της τριλογίας των Αθηνών και σε άμεση γειτνίαση με το κτήριο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, το οποίο ανοικοδομήθηκε στον αρχικό κήπο του κτηρίου Prokesch von Osten.

Το αρχικό κτήριο του 1836 έργο του Αυστριακού αρχιτέκτονα K. Roesner αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα της αρχιτεκτονικής της πρώτης οθωνικής περιόδου. Με αυτή τη θεώρηση το συγκεκριμένο κτήριο εντάσσεται σε ένα ευρωπαϊκό δίκτυο των σπουδαίων μνημείων των απαρχών της νεοκλασσικής αρχιτεκτονικής. Επίσης, οι τεχνικές και οι ποικίλοι τρόποι δομής που χρησιμοποιήθηκαν μαρτυρούν αφενός τις ξένες επιρροές και αφετέρου μια αξιοπρόσεκτη κατασκευαστική αρτιότητα.

Στην ιστορική του πορεία το κτήριο εκτός από οικία φημισμένων οικογενειών (Prokesch von Osten,  Τοσίτσα, Α. Schliemann Μελά) αποτέλεσε τη στέγη του Ελληνικού Ωδείου.

Τροποποιήθηκε αρκετά στο πέρασμα των ετών. Αρχικά  ήταν διώροφο με άνω όροφο μόνο στον κεντρικό τομέα του κτηρίου ο οποίος περιβάλλονταν από δώματα.

Το 1888 στα πλευρικά δώματα τοποθετήθηκαν οι προσθήκες του ορόφου και στεγασμένοι ημιυπαίθριοι χώροι στην κεντρική ζώνη.

Το 1900 μεγάλες τροποποιήσεις έλαβαν χώρα στο επίπεδο 1 (Υπερυψωμένο ισόγειο) δυτικά και ανατολικά (στις δύο πτέρυγες). Τα δωμάτια που υπήρχαν κατεδαφίστηκαν με σκοπό να διαμορφωθούν δύο ευρύχωρες αίθουσες. Μια σκάλα που σήμερα ενώνει τα επίπεδα 1 και 2 κατασκευασμένη από οπλισμένο σκυρόδεμα αντικατέστησε την αρχική ξύλινη την δεκαετία του 30. Την ίδια εποχή προσθήκες τοίχων τοποθετήθηκαν στον όροφο κυρίως για την εξυπηρέτηση των χώρων διδασκαλίας του Ωδείου.

Η σημερινή κατάσταση

Δεν υπάρχουν σοβαρές φθορές στο υπόγειο, υπάρχουν όμως στο υπερυψωμένο ισόγειο. Δύο πυρκαγιές που προκλήθηκαν στον όροφο επεκτάθηκαν προς τα κάτω κατέστρεψαν στην κεντρική ζώνη του κτηρίου δύο τμήματα. Σήμερα στα τμήματα αυτά έχουν καταρρεύσει τα πατώματα και οι οροφές του ορόφου

Στον όροφο, το 30% έχει καταστραφεί ολοσχερώς από τις πυρκαγιές. Οι υπόλοιποι χώροι διατηρούνται σε σχετικά μέτρια έως κακή κατάστασης διατήρησης. Πολλά κουφώματα του 19ου αιώνα (Γερμανικού τύπου) τα οποία έχουν διασωθεί και φυλάσσονται στο υπόγειο πρέπει να συντηρηθούν συστηματικά και να ενταχθούν στην αποκατάσταση.

Οι ξύλινες κατασκευές  (διαχωριστικοί τοίχοι από μπαγδατί, ενδιάμεσο πάτωμα, οροφές, στέγη) σε ένα μεγάλο ποσοστό έχουν υποστεί μεγάλες φθορές. Αντιθέτως, οι λιθόκτιστοι τοίχοι σε μεγάλο ποσοστό σώζονται σε καλή κατάσταση. Οι μεγάλες φθορές εντοπίζονται κυρίως στην κεντρική ζώνη του κτηρίου τόσο νότια όσο και βόρεια.

Στο κτήριο διατηρείται ένας πλούτος ποικίλων τρόπων δομής που χαρακτηρίζουν την αθηναϊκή νεοκλασική αρχιτεκτονική από την Οθωνική περίοδο έως την περίοδο των αρχών του 20 αι.

Χαρακτηριστικοί τρόποι δομής από την Οθωνική περίοδο είναι οι λιθοδομές με πλήρως λαξευμένους λίθους ή με ημιλάξευτους λίθους ποιότητας ακτίτη λίθου, τόξα και θόλοι ελλειψοειδούς σχήματος, πρέκια ανοιγμάτων με λαξευτούς σφηνοειδείς λίθους, πλαίσια παραθύρων με λαξευτές εγκοπές καθώς και λαξευτά διακοσμητικά στοιχεία, όπως στα γείσα και στην στέψη της βάσεως, ξυλόπηκτοι τοίχοι με συμπαγή τούβλα και λιθάρια.

Από την φάση του τέλους του 19ου αι. ξεχωρίζει η εισαγωγή μεταλλικών στοιχείων για ενίσχυση πατωμάτων, η εισαγωγή οπτοπλινθοδομών με συμπαγή ή εξάοπα τούβλα καθώς επίσης και κατασκευή  απλών ξυλόπηκτων τοίχων. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται η εισαγωγή διακοσμητικών στοιχείων στην όψη με τραβηχτά κονιάματα. Η παρουσία του ξύλου είναι έντονη στο οικοδόμημα  όχι μόνο στη κατασκευή των πατωμάτων και στο σύστημα των ξυλοδεσιών αλλά και στην κατασκευή πολλών εσωτερικών και εξωτερικών τοίχων με ξυλόπηκτες κατασκευές με συμπαγή τούβλα και λιθάρια.  Η κατασκευαστική ποιότητα του κτηρίου είναι εξαιρετική, γεγονός στο οποίο οφείλεται η διατήρησή του, έστω και με σοβαρά προβλήματα, παρά την εγκατάλειψη και τις βλαπτικές επεμβάσεις που δέχθηκε στο πέρασμα του χρόνου.

Ο  διάκοσμος υπηρετεί την στιβαρή αρχιτεκτονική σύνθεση. Το οικοδόμημα είναι λιτό, όπως συμβαίνει στα κτήρια της Οθωνικής περιόδου σε αντίθεση με τα μεταγενέστερα παραδείγματα της αθηναϊκής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Η πρόθεση αυτή, που διατηρήθηκε και στις μεταγενέστερες προσθήκες, φαίνεται τόσο στη γενική ογκοπλαστική διάρθρωση όσο και στις επιμέρους λεπτομέρειες.

Στη ζωή της πόλης

Στόχος της αποκατάστασης είναι η πλήρης ενσωμάτωσή του  στην πολιτιστική ζωή της πόλης, με σεβασμό στις πολλαπλές αξίες του μνημείου και των υλικών τεκμηρίων που μεταφέρει στο χρόνο. Με τις προτεινόμενες επεμβάσεις θα διασωθεί ένα σπάνιο δείγμα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής υπερτοπικής ακτινοβολίας, με μεγάλο θετικό πολεοδομικό αντίκτυπο στο κέντρο της Αθήνας.

Ταυτόχρονα, οι προτάσεις προσφέρουν ευελιξία στις δυνατότητες χρήσεων ώστε το αποκατεστημένο μνημείο να είναι φιλικό και λειτουργικό προς τους επισκέπτες.

Η εισαγωγή πολιτιστικών χρήσεων στο κτήριο είναι συμβατή με την ιστορία του και ειδικά με την μετατροπή του από κατοικία μεγαλοαστικών οικογενειών σε χώρο διδασκαλίας μουσικής.

Ο τρόπος με τον οποίο θα διαμορφωθεί ο χώρος του μνημείου για εκδηλώσεις πολιτιστικού περιεχομένου θα επιτρέπει την προσαρμογή σε πιο συγκεκριμένες προτάσεις που θα υπάρξουν στο μέλλον τόσο ως προς τον τρόπο (συνολικά ή τμηματικά) διαχείρισης του κτηρίου, όσο και το περιεχόμενο των πολιτιστικών δράσεων που θα στεγάζει.

Πρόθεση της μελέτης είναι οι νέες λειτουργίες να προσαρμοστούν ομαλά και να μην διαταράξουν την αρχιτεκτονική και κατασκευαστική λογική του. Επίσης, θα τοποθετηθεί ασανσέρ  σε θέση που να εξυπηρετεί λειτουργικά  και να μην επιβαρύνει την ιστορική κατασκευή.

Ζωγραφικός διάκοσμος

Σε ότι αφορά τον ζωγραφικό διάκοσμο η βασική επιλογή είναι η επιτόπια συντήρηση στις περιοχές όπου αυτό είναι εφικτό όπως στις οροφές του ισογείου και στον όροφο στα πλάγια τμήματα. Στο κεντρικό τμήμα του ορόφου και του ισογείου  που οι φθορές είναι μεγάλης κλίμακας τμήματα θα αποτοιχιστούν και θα ανατοποθετηθούν στις αρχικές θέσεις μετά την δομική αποκατάσταση των οροφών.

Ο ζωγραφικός διάκοσμος είτε είναι εμφανής είτε βρίσκεται καλυμμένος κάτω από νεότερες βαφές. Αναπτύσσεται κυρίως στις οροφές και στο ανώτερο τμήμα των τοίχων (φρίζα) ενώ σε κάποιους χώρους υπάρχει διακοσμητική ζώνη και στο χαμηλότερο τμήμα του τοίχου, σε ύψος περίπου 30 – 40 εκ. από το δάπεδο. Από τις διερευνητικές τομές που πραγματοποιήθηκαν και τα στοιχεία που έχουν ληφθεί, φαίνεται ότι διατηρείται διάκοσμος τουλάχιστον μίας φάσης σχεδόν σε όλους τους χώρους του ισογείου και του ορόφου. Στο υπόγειο όπου δεν πραγματοποιήθηκαν διερευνητικές τομές υπάρχουν ενδείξεις ύπαρξης ζωγραφικού διακόσμου στο ανώτερο τμήμα του τοίχου (φρίζα) τουλάχιστον ενός χώρου.

Υπάρχουν απώλειες λόγω κατάρρευσης οροφών και στήριξης υποστηρίγματος (κεντρική πτέρυγα), ή κατάρρευσης τοίχων, λόγω όμβριων υδάτων και γενικώς υγρασίας κ.α.

Στα ξύλινα στοιχεία του κτηρίου περιλαμβάνονται:

Η δίφυλλη θύρα εισόδου επί οδού Φειδίου. Πρόκειται για δίφυλλη ταμπλαδωτή πόρτα με ανοιγόμενα τζαμιλίκια και μεταλλικό κιγκλίδωμα.

Η τρίφυλλη θύρα εισόδου στο υπερυψωμένο ισόγειο, η οποία έχει ένα κεντρικό ανοιγόμενο τμήμα και δύο σταθερά καθώς και φεγγίτες. Κοσμείται με ταμπλά στο χαμηλότερο τμήμα της και με σταθερό τζαμιλίκι σε όλη την υπόλοιπη έκταση.

Επίσης υπάρχουν εσωτερικά παράθυρα και πόρτες, εξωτερικά παράθυρα και τέσσερις πεσσοί που σηματοδοτούν την είσοδο στο ισόγειο του κτηρίου και στηρίζουν ξύλινη δοκό. Στέφονται με ξύλινα επίκρανα.

Εξωτερικά παράθυρα

Σήμερα η πλειονότητα των κουφωμάτων, ιδιαίτερα των εξωτερικών σώζονται σε εξαιρετικά κακή κατάσταση ή αποσπασματικά. Ορισμένα έχουν απολεσθεί ή βρίσκονται αποθηκευμένα στο υπόγειο.

Τα περισσότερα θα αποκατασταθούν, εκτός από όσα σώζονται σε πολύ κακή κατάσταση. Αυτά θα αντικατασταθούν.

Στα λίθινα στοιχεία περιλαμβάνονται το πλαίσιο του κεντρικού θυρώματος εισόδου στο κτήριο επί της οδού Φειδίου, κυματοειδές γείσο, λίθινοι πεσσοί, μαρμάρινη κλίμακα, βαθμίδες (σκαλοπάτια) και μαρμάρινες πινακίδες με επιγραφή.

Το υλικό κατασκευής των πινακίδων, των αναβαθμών της κεντρικής θύρας στο πεζοδρόμιο της Φειδίου και του κλιμακοστασίου της κεντρικής εισόδου είναι λευκό μάρμαρο μικρής κοκκομετρίας και πρόκειται πιθανώς για πεντελικό μάρμαρο.

Το υλικό κατασκευής του γείσου, του πλαισίου του κεντρικού θυρώματος και των πεσσών είναι ένας υποκίτρινος ασβεστόλιθος, ο οποίος δίνει την αίσθηση μαλακού υλικού που εύκολα σμιλεύεται και διαμορφώνεται. Οι πεσσοί έχουν κατασκευασθεί από λιθόπλινθους ασβεστολιθικού υλικού που έχουν τοποθετηθεί σε επάλληλες σειρές και σε περιοχές που έχει αποκολληθεί το επίχρισμα, διακρίνονται τα ίχνη της σμίλευσης.

Τα λίθινα στοιχεία θα συντηρηθούν λεπτομερώς, με καθαρισμούς, αφαίρεση περιβαλλοντικών επικαθίσεων, απομάκρυνση παλαιότερων χρωματικών επεμβάσεων, συμπληρώσεις και σφραγίσεις.

Όλα τα μεταλλικά στοιχεία είναι κατασκευασμένα από κράματα σιδήρου (χυτοσίδηρο και χάλυβα). Τα κρινόσχημα στοιχεία των κιγκλιδωμάτων των εξωστών πιθανώς είναι κατασκευασμένα από μόλυβδο με χύτευση. Τα χρώματα των επικαλυπτικών στρωμάτων βαφής είναι τα επιφανειακά και δεν έχουν γίνει διερευνητικές τομές της χρωματικής στρωματογραφίας για την τεκμηρίωση του αυθεντικού χρώματος. Πρόκειται κυρίως για κιγκλιδώματα. Υπάρχουν μεταλλικές πινακίδες, καθώς και στοιχεία παραθύρων (ωοειδείς χειρολαβές, ραβδόσχημα συστήματα ασφάλισης, σύστημα ανοίγματος γρίλιας παραθυρόφυλλου). Αυτά θα καθαριστούν, θα αποκατασταθούν και θα αναδειχθούν. Μέριμνα θα ληφθεί και για τα κεραμικά στοιχεία των όψεων.

Αγγελική Κώττη

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ