Την ώρα που εδώ στην Αθήνα κάποιοι ζουν στον αγγελικά πλασμένο κόσμο τους πιστεύοντας ουτοπίες, περί ευρωπαϊκών συνόρων, αρνούμενοι να αποκαλέσουν το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης με το όνομά του, φοβούμενοι μην τους παρεξηγήσει, όταν πρόκειται για την Ελλάδα, η ευρωγραφειοκρατία των Βρυξελλών και το Βερολίνο, ο Ταγίπ ο Μεγαλοπρεπής, στολίζει με βαρύτατες εκφράσεις την Ευρώπη και την ηγεσία της και παρόλα αυτά στη Σύνοδο Κορυφής για τα 70 χρόνια του ΝΑΤΟ Λονδίνο, οι ηγέτες της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Γερμανίας, θα κάτσουν μαζι του στο ίδιο τραπέζι για να συζητήσουν άραγε τι αναρωτιέται κανείς. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Βερολίνο, ερωτώμενοι για την παράνομη συμφωνία της Τουρκίας με τη Λιβύη, όχι μόνο πετούν τη μπάλα στην εξέδρα ψελλίζοντας τις γνωστές αμπελοφιλοσοφίες περί σεβασμού του διεθνούς δικαίου και των σχέσεων καλής γειτονίας, καλώντας σε διάλογο για την επίλυση των προβλημάτων, δηλαδή των διεκδικήσεων της Τουρκίας.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη*
Στην Αμερική σε τέτοιες περιπτώσεις στη γλώσσα του πεζοδρομίου και όχι σε αυτή των σαλονιών της Ουάσιγκτον και της Νέας Υόρκης, συνηθίζουν να χρησιμοποιούν μια φράση, wake up and smell the coffee (ξύπνα και μύρισε τον καφέ). Επιτέλους, λοιπόν, ας πούμε κάποια πράγματα με το όνομά τους και ας μην αφήνουμε τον ελληνικό λαό να κοιμάται τον ύπνο του δικαίου.
Η Τουρκία είναι μια ανερχόμενη γεωπολιτική δύναμη, και σε αντίθεση με το παρελθόν έχει αρχίσει να το δείχνει και να το απαιτεί και μάλιστα με προκλητικό τρόπο. Στα Νότια σύνορά της επέβαλε την παρουσία της με την εισβολή στη Βορειοανατολική Συρία και επαναπροσδιορίζει τη θέση της στη Μέση Ανατολή. Στα βόρεια σύνορά της κάνει αισθητή την παρουσία της στη Μαύρη Θάλασσα, και στα δυτικά της έχει αυξήσει τις δραστηριότητες εξόρυξης αερίου ακόμα και στις ΑΟΖ άλλων χωρών, Κύπρος, στην Ανατολική Μεσόγειο. Τώρα η Τουρκία, προχωρά ακόμη πιο πολύ αναδιαμορφώνοντας τη σχέση της με τη Δύση, κάνοντας ένα βήμα προς μια πιο ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική και καθεστώς περιφερειακής δύναμης.
Η επόμενη δράση της Τουρκίας θα λάβει χώρα στη Σύνοδο Κορυφής για τα 70 χρόνια της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας που ξεκινά σήμερα στο Λονδίνο. Η Τουρκία, στο Λονδίνο, θα πιέσει τις ΗΠΑ και την ΕΕ για υποστήριξη της επιχείρησής της στη Συρία, και την εξασφάλιση μια ζώνης αποτροπής εκεί.
Όπως έχει συμβεί σε πρόσφατες συνόδους κορυφής και αυτή που ξεκινά σήμερα θα κυριαρχηθεί από ερωτήματα σχετικά με την χρησιμότητα του ΝΑΤΟ, τη συνοχή του, και το ρόλο του στην ασφάλεια της Ευρώπης σε ένα περιβάλλον που όπως έχει επισημάνει ο Αμερικανός Πρόεδρος, πολύ λίγα μέλη πληρούν το επίπεδο οικονομικής συνεισφοράς που προβλέπεται από τη Συμμαχία, και υπάρχουν μεγάλες διαφωνίες όσο αφορά το μέγεθος της απειλής από τη Ρωσία, κάτι που έχει θέσει ο Γάλλος Πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, προωθώντας μια συνεννόηση με τη Ρωσία, χαρακτηρίζοντας το ΝΑΤΟ εγκεφαλικά νεκρό.
Η Άγκυρα έχει αρχίσει απροκάλυπτα να θέτει υπό αμφισβήτηση το σκοπό του ΝΑΤΟ, επισημαίνοντας ότι δίνει υπέρμετρη έμφαση στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ θα έπρεπε να στραφεί και στην Κεντρική Ασία.
Η Τουρκία αντιμετωπίζει τη Σύνοδο του Λονδίνου όχι σαν απλή ευκαιρία να αντιμετωπίσει κρίσιμα θέματα της άμυνας της Δύσης, αλλά σαν μέσο για την επίτευξη των τουρκικών επιδιώξεων. Αυτό καθιστά εμφανές ότι οι στόχοι της Άγκυρας δεν συνάδουν απαραίτητα με αυτούς άλλων συμμάχων στο ΝΑΤΟ. Θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τη Σύνοδο ως πλατφόρμα για την αποκόμιση υποστήριξη της Δύσης και οικονομική στήριξη για τη ζώνη ασφάλειας στη Συρία.
Η εισβολή στη Συρία, έχει ως στόχο την επίτευξη βραχυπρόθεσμων επιδιώξεων της Άγκυρας. Δηλαδή μαζική επιστροφή των προσφύγων και αποτροπή της αύξηση της επιρροής των Κούρδων, του YPG και του PKK, που τους θεωρεί τρομοκράτες. Αλλά μακροπρόθεσμα η ζώνη ασφάλειας παρέχει στρατηγικό βάθος στην Τουρκία. Αυτό σημαίνει ότι η εισβολή στη Συρία, περιορίζει την αποσταθεροποίηση στη Συρία, περιορίζει την επαφή των Κούρδων με πιθανούς συμμάχους στο Λεβάντε, και υπηρετεί το σκοπό της αύξησης της γεωπολιτικής επιρροής της Τουρκίας, έναντι των αντιπάλων της, Ρωσίας, Σαουδικής Αραβίας, και Ιράν, στη Μέση Ανατολή.
Ο τουρκικός στρατός έχει ήδη επιτύχει τον στρατιωτικό έλεγχο στη ζώνη ασφάλειας, αλλά για να καθιερώσει μακροπρόθεσμο έλεγχο, η Τουρκία χρειάζεται νομιμοποίηση, θεσμική στήριξη και βεβαίως χρήματα που οι αναλύσεις ανεβάζουν σε πάνω από 27 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο Ερντογάν σκοπεύει να καταθέσει στη Σύνοδο πρόταση για διάσκεψη δωρητών με στόχο την εξασφάλιση κεφαλαίων για την κατασκευή νοσοκομείων, γηπέδων ποδοσφαίρου, 6.000 σπιτιών, 11 τζαμιά, εννέα σχολείων και άλλες εγκαταστάσεις που θα βοηθήσουν στον προγραμματισμένο επαναπατρισμό άνω των μισών από τα 3,6 εκατομμύρια προσφύγων που βρίσκονται στην Τουρκία.
Ενώ η Άγκυρα έχει ήδη εξασφαλίσει πόρους από το Κατάρ για τη ζώνη ασφάλειας, η υποστήριξη της Δύσης παραμένει αναπόσπαστη ως προς την πολιτική αιτιολόγησή της – και την άμυνά της. Ενώ το ΝΑΤΟ σχεδιάζει να αυξήσει την αμυντική του παρουσία στην Ανατολική Ευρώπη, η Τουρκία πιστεύει ότι η βόρεια Συρία πρέπει να αποτελεί τομέα που ενδιαφέρει σημαντικά τη συμμαχία. Στην Άγκυρα, η βορειοανατολική Συρία είναι ένα σημαντικό σημείο ανάφλεξης με μεγάλη προοπτική για το ανατολικότερο μέλος του ΝΑΤΟ να έρχεται σε σύγκρουση με τις ρωσικές δυνάμεις, με γόνιμους λόγους για την ενεργοποίηση του Άρθρου 5.
Η Άγκυρα πίεσε επίσης τα μέλη του ΝΑΤΟ να αναγνωρίσουν τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον της Τουρκίας, κυρίως από Κουρδικούς οργανισμούς – μέσα στο πλαίσιο της συλλογικής άμυνας, όπως και η αμερικανική επίκληση του Άρθρου 5 μετά την 11η Σεπτεμβρίου, και είναι δυσαρεστημένη από την άρνηση των μελών του ΝΑΤΟ να το πράξουν. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Κογκρέσο των ΗΠΑ έχουν αντιταχθεί στις τουρκικές επιθέσεις σε μονάδες Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων και μάλιστα έχουν κατηγορήσει την Τουρκία ότι προσπαθεί να αλλάξει τη σύνθεση του πληθυσμού της βορειοανατολικής Συρίας (πληθυσμού-κουρδικών).
Η πραγματικότητα είναι ότι η Ευρώπη θα είναι σκεπτική για την υποστήριξη μιας ελεγχόμενης από την Τουρκία ζώνης ασφάλειας. Αναγνωρίζοντας την πιθανή ευρωπαϊκή απουσία ενδιαφέροντος, η Άγκυρα είναι διατεθειμένη να καταρτίσει – και ικανή να σχεδιάσει – μια σκληρή γραμμή με την Ευρώπη, αξιοποιώντας τις θεσμικές αδυναμίες του ΝΑΤΟ και της ΕΕ για να επιτύχει αυτό που θέλει στη βορειοανατολική Συρία. Η στρατηγική της κυβέρνησης να πιέζει την Ευρώπη αντανακλά μια όλο και πιο αναθεωρητική και ανεξάρτητη τουρκική εξωτερική πολιτική.
Η Άγκυρα θα προχωρήσει, και το κάνει, σε μια σειρά απειλών σε αντάλλαγμα της Δυτικής αναγνώρισης του YPG ως τρομοκρατικής οργάνωσης και αποκόμιση κονδυλίων για τα σχέδια της με την υποστήριξη του Κατάρ, περί επαναπατρισμού των προσφύγων κατά μήκος της ζώνης ασφάλειας στη Συρία.
Ο Ερντογάν σκοπεύει να εφαρμόσει αυτή την καταναγκαστική στρατηγική με δύο μεθόδους. Πρώτον, η Τουρκία σκοπεύει να απειλήσει με τη μη συμμετοχή σε μεγάλες αποστολές του ΝΑΤΟ στη Βαλτική και την Πολωνία. Μια τέτοια απόφαση θα διαταράξει μια από τις πιο βασικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων του ΝΑΤΟ: αυτή του να κυριαρχεί με συναίνεση. Η απειλή της Τουρκίας για καθυστερήσεις στη διαδικασία λήψης αποφάσεων από το ΝΑΤΟ μπορεί να μην προωθεί ή να δυσκολεύει την ατζέντα του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά αποτελεί ένδειξη για τη βραδύτητα με την οποία κινείται η Συμμαχία και την προθυμία της Τουρκίας να τη διευκολύνει, αποδεικνύοντας νέες τουρκικές προτεραιότητες που δεν ευθυγραμμίζονται πλέον με αυτές του ΝΑΤΟ (ή τουλάχιστον με αυτές του άξονα ΗΠΑ-Ανατολικής Ευρώπης που θεωρεί κρίσιμη την ασφάλεια της Βαλτικής έναντι της Ρωσίας). Η κίνηση αυτή καθαυτή πλήττει τον πυρήνα της τρέχουσας κρίσης ταυτότητας του ΝΑΤΟ και θέτει υπό αμφισβήτηση την ενοποιημένη δράση της Συμμαχίας ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί στη συνέχεια.
Δεύτερον, η Τουρκία θα συνεχίσει να απειλεί με τη δημιουργία σημαντικής μεταναστευτικής κρίσης, προειδοποιώντας ότι θα αποστείλει τους σχεδόν 6 εκατομμύρια πρόσφυγες στους νότιους διαδρόμους της Ευρώπης. Δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό μπορεί να υλοποιήσει η Τουρκία μια τέτοια απειλή. Το άνοιγμα της κάνουλας των λαθρομεταναστών προς την Ευρώπη θα αντιμετωπίζονταν ως σκόπιμη επίθεση στην ευρωπαϊκή πολιτική σταθερότητα, κάτι που ενέχει ένα κίνδυνο που η Άγκυρα πιθανότατα διστάζει να αναλάβει. Βέβαια, το χάιδεμα της Ευρώπης προς την Άγκυρα και τον Ερντογάν, το οποίο για μια ακόμη φορά φάνηκε από τις χθεσινές δηλώσεις της Κομισιόν για τη Συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης, αποδεικνύει το γιατί ο Ερντογάν παίξει με τον τρόπο που παίζει. Είναι σαφές ότι Βρυξέλλες και Βερολίνο φοβούνται αυτή την απειλή της Τουρκίας, που οδήγησε στην κρίση του 2015 και στην άνοδο των κινημάτων αμφισβήτησης των Βρυξελλών και της γερμανικής κυριαρχίας στην Ευρώπη.
Μπορεί αυτή η στρατηγική της Τουρκίας να αποτελεί έκπληξη για κάποιους. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ανούσια και μη επικίνδυνη. Η Τουρκία έχει αποσυνδεθεί από τα σχέδια της Δύσης, επιδιώκοντας τα δικά της συμφέροντα σε βάρος της μεγαλύτερης συνεργασίας με την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Με απλά λόγια, η Τουρκία και οι δυτικοί της εταίροι δεν βλέπουν πλέον με την ίδια οπτική γωνία, δεδομένου των πολλών διαφορετικών συμφερόντων τους.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτή η στρατηγική της Τουρκίας είναι πολύ δύσκολο να πετύχει στην ολότητά της. Όμως, για την Ελλάδα είναι εξαιρετικά επικίνδυνη διότι είναι πολύ πιθανό η χώρα μας να είναι ο μεγάλος χαμένος αυτής της κόντρας της Δύσης με την Τουρκία του Ταγίπ του Μεγαλοπρεπή. Η Άγκυρα θα συνεχίσει ακάθεκτη τις επιδιώξεις της για επίτευξη των γεωπολιτικών στόχων της και είναι σίγουρο ότι δεν αισθάνεται πλέον την ανάγκη να ευθυγραμμιστεί με τις προσδοκίες και τις στρατηγικές επιλογές της Ουάσιγκτον και των Βρυξελών, που ακόμη και αυτές διαφέρουν μεταξύ τους. Έχει για πολλούς και διάφορους λόγους συγκεντρώσει το ειδικό βάρος, έναντι μιας αδύναμης και ανούσιας ΕΕ, και ταυτόχρονα πιέζει το ΝΑΤΟ, να στηρίξει τις επιδιώξεις της.
Ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, μετέβη εσπευσμένα στις Βρυξέλλες, για συνάντηση με τον νέο Υπεύθυνο της ΕΕ για την Εξωτερική Πολιτική και Άμυνα, μετά τις ανησυχητικές χθεσινές τοποθετήσεις για το θέμα της Συμφωνίας Τουρκίας – Λιβύης, στην ενημέρωση τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Δυστυχώς, έγκυρες πληροφορίες αναφέρουν ότι το κλίμα στις Βρυξέλλες, γέρνει προς την πλευρά της Τουρκίας για διαπραγμάτευση και αυτό που θα ακούσει είναι για προσφυγή στη Χάγη. Το κρίσιμο ερώτημα είναι προσφυγή στη Χάγη για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, κάτι το οποίο αποτελεί πάγια ελληνική θέση ή προσφυγή στη Χάγη επί όλων των απαράδεκτων διεκδικήσεων της Τουρκίας του Ταγίπ του Μεγαλοπρεπή.
*Ο Δημήτρης Απόκης, είναι Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies, The Johns Hopkins University, μέλος του The International Institute of Strategic Studies, και διετέλεσε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, το Στέητ Ντιπάρτμεντ, και το Πεντάγωνο, στην Ουάσιγκτον.
