Επανέκαμψαν οι θιασώτες του Grexit κι αντί να είναι στη φυλακή “απειλούν” να μπουν στη Βουλή. Κάνουμε ξανά, σε ένα κακόγουστο deja-vu, τις συζητήσεις του 2015. Από την άλλη πλευρά, πολλοί θεωρούν πως έπρεπε να είχαμε αφεθεί να χρεοκοπήσουμε και να πάμε στη δραχμή, ώστε να αντιληφθούν οι θιασώτες του ιπτάμενου γαϊδάρου τι σημαίνει να αποκλειστείς από τις αγορές και να πληρώνεσαι με πληθωριστικό νόμισμα, που κάθε βδομάδα θα χάνει τη μισή του αξία. Διότι, λένε, θα είχαμε πιάσει πάτο, και πλέον θα άρχιζε η αντίστροφη πορεία της ανόδου. Κάνουν το λάθος να θωρούν το ελληνικό πρόβλημα αποκλειστικά οικονομική χρεοκοπία, ενώ υπήρξε κυρίως χρεοκοπία των θεσμών.
Η Ελλάδα χρεοκόπησε επίσημα άλλες 4 φορές, το 1827, το 1843, το 1893 (το ιστορικό «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Χ. Τρικούπη) και το 1932. Βρέθηκε υπό καθεστώς πτώχευσης πάνω από 50 χρόνια στη νεότερη ιστορία της. Για το ¼ δηλαδή της ηλικίας της ως ανεξάρτητο κράτος. Τι συνέβη μετά από αυτές τις χρεοκοπίες; Έγινε ο πάτος που πιάσαμε, εφαλτήριο ανόδου; Όχι! Γιατί; Διότι οι κυβερνήσεις που που προέκυψαν μετά τις χρεοκοπίες, με το πρόσχημα των εκτάκτων συνθηκών έκαναν ακόμα πιο προβληματικό το θεσμικό πλαίσιο κι έτσι έστρωναν το χαλί στην επόμενη χρεοκοπία. Ο κρατισμός αναπαράγει επιθετικά τον εαυτό του εις βάρος των παραγωγικών δυνάμεων της χώρας ακριβώς όπως τα καρκινικά κύτταρα. Διογκώνεται, εξαπλώνεται, κάνει μεταστάσεις. Η μόνη διαφορά που έχει με τον πραγματικό καρκίνο είναι πως ο κρατισμός δεν πεθαίνει ταυτόχρονα με τον ξενιστή του. Λουφάζει για λίγο και περιμένει την διάδοχη κατάσταση για να εγκατασταθεί και σ΄ αυτή και να την μολύνει.
Βεβαίως υπήρξαν μεμονωμένες πρωτοβουλίες καθιέρωσης ενός πλαισίου χρηστής διαχείρισης και ηθικών δεσμεύσεων αλλά δεν απέκτησαν ποτέ μόνιμο χαρακτήρα. Δυο-τρεις κούκοι δεν φέρνουν την άνοιξη.
Δείτε ένα παράδειγμα. Με βασιλικό διάταγμα του 1957, επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή, είχαν μπει τα πλαίσια του κρατικού δανεισμού. Πρώτον, το κράτος θα μπορούσε να δανείζεται εκδίδοντας έντοκα γραμμάτια διάκρειας ενός έτους το πολύ. Δεύτερον το συνολικό ύψος των γραμματίων που θα ήταν σε κυκλοφορία, δεν θα μπορούσε να ξεπερνάει τα 750 εκατομμύρια δραχμές της εποχής. Τρίτον, ο κρατικός δανεισμός επιτρεπόταν μόνο για επενδυτικούς σκοπούς. “Το προϊόν των δι’ εκδόσεων εντόκων γραμματείων συνομολογουμένων δανείων χρησιμοποιείται υπό του Δημοσίου αποκλειστικώς προς κάλυψη δαπανών των παραγωγικών δημοσίων επενδύσεων, έλεγε ο νόμος.
Αυτή η αυτοδέσμευση του Δημοσίου κράτησε μέχρι το 1982, οπότε ο μέγας εκμαυλιστής της χώρας, Αντρέας, την κατάργησε με τον νόμο 1266 του 1982 ως εξής: “To προϊόν της εκδόσεως εντόκων γραμματίων χρησιμοποιείται για την κάλυψη εν γένει δαπανών του δημοσίου.” Όλοι ξέρουμε πώς χρησιμοποιήθηκε αυτό το “εν γένει” έκτοτε. Από το 1982 μέχρι το 2010 που χρεοκοπήσαμε, αλλά και μέχρι σήμερα, κανένας δεν επανέφερε το θεσμικό πλαίσιο του 1957. Γιατί;
Διότι καμία κυβέρνηση δεν θέλει να περιορίζει το εύρος των εξουσιών της. Η εξουσία έχει πάντα την τάση να επεκτείνει την κυριαρχία της. Δύο πράγματα μπορούν να την ανακόψουν: η ποιότητα των ανθρώπων που κατέχουν θέσεις εξουσίας αλλά κυρίως τα θεσμικά αντίβαρα, τα γνωστά cheques and balances των “κουτόφραγκων”. Στην Ελλάδα είχαμε πού και πού, εντελώς συμπτωματικά το πρώτο. Ποτέ το δεύτερο. Η διάκριση των εξουσιών, η μεγάλη κατάκτηση του διαφωτισμού και υπόβαθρο κάθε ευνομούμενης Πολιτείας, στη χώρα μας πάντα ήταν ο τίτλος ενός βιβλίου με λευκές ή μάλλον με μαύρες σελίδες.
Η χώρα που από ένα τσούρμο τυχοδιωκτών και κατσαπλιάδων μεταμορφώθηκε στην ηγέτιδα του δυτικού κόσμου, δεν αρκέστηκε στη θεωρητική μνεία της διάκρισης των εξουσιών. Οι Αμερικάνοι έχτισαν ένα περίπλοκο σύστημα θεσμικών αντίβαρων με το οποίο καθεμιά από τις τρεις εξουσίες ελέγχει την άλλη, με αποτέλεσμα καμιά να μην μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά χωρίς τη συναίνεση της άλλης. Το Κογκρέσο έχει την κύρια νομοθετική εξουσία, αλλά ο Πρόεδρος έχει τη δυνατότητα να ασκήσει βέτο. Εχει επίσης τη δυνατότητα να προτείνει ο ίδιος νομοθετήματα. Το Ανώτατο Δικαστήριο, με τη σειρά του, έχει τη δυνατότητα να ακυρώσει νομοθετήματα του Κογκρέσου αλλά και προεδρικά διατάγματα, εφόσον τα κρίνει αντισυνταγματικά. Οι νόμοι πρέπει να συγκεντρώσουν την απαραίτητη πλειοψηφία και στη Βουλή των Αντιπροσώπων και στη Γερουσία.
Οι άνθρωποι του Προέδρου αυτοί που θα στελεχώσουν τις ανώτατες θέσεις της εκτελεστικής εξουσίας πρέπει να πάρουν την έγκριση της Γερουσίας. Το Κονγκρέσο μπορεί όχι μόνο να ακυρώσει νόμους του προέδρου, αλλά και να κινήσει διαδικασία έκπτωσης εναντίον του, το ατιμωτικό impeachment, σαν κι αυτή που οδήγησε τον Νίξον σε παραίτηση μετά το σκάνδαλο Watergate.
Εάν ίσχυε ένα τέτοιο σύστημα στην Ελλάδα, μπορεί να σκεφτεί κάποιος, οι πάντες θα μπλόκαραν τους πάντες και δεν θα λειτουργούσε τίποτε. Λάθος. Οι κοινωνίες βρίσκουν τρόπους να πρακάμψουν το αδιέξοδο που οι ίδιες προκαλούν με τη συμπεριφορά τους, αλλάζοντας συμπεριφορά. Οι θεσμοί εκπαιδεύουν. Όταν οι μόνοι τρόποι για να λειτουργήσει το σύστημα λέγονται σοβαρότητα, υπευθυνότητα, συνεργασία, θα επιλεγούν εξ ανάγκης! Μπορεί να πάρει λίγο χρόνο, αλλά τελικά θα γίνει.
Το κρίσιμο ζήτημα είναι ότι αυτές τις μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να τις κάνει μια κυβέρνηση αποφασισμένων τεχνοκρατών και εμπνευσμένων ιδεολόγων ταυτόχρονα, που θα αποφασίσει να περιστείλει τις εξουσίες της αυτοβούλως, για να εγκαθιδρύσει ένα περιβάλλον θεσμικής ισορροπίας και πολιτικής υγείας. Θα πρέπει, δυσαρεστώντας τους βουλευτές της, να ορίσει εξωκοινοβουλευτικούς υπουργούς, επιλέγοντάς τους με καθαρά επαγγελματικά, τεχνοκρατικά κριτήρια, ανθρώπους για τη δουλειά δηλαδή, ώστε να αφοσιωθούν απερίσπαστοι στο έργο τους και να μην ξημεροβραδιάζονται στα τηλεοπτικά πάνελς. Θα πρέπει να καταστήσει πραγματικά ανεξάρτητη τη Δικαιοσύνη, ακυρώνοντας τη μέχρι τώρα δυνατότητα των κυβερνήσεων να δίνουν εντολές στον ψηλό παναθηναϊκάκια ή στην κοντή με την περίεργη κουπ στο μαλλί. Θα πρέπει να ξηλώσει τα παράκεντρα εξουσίας του κρατικού συνδικαλισμού, των συντεχνιών, των Media, των μεγαλοεργολάβων. Θα πρέπει να αλλάξει τον εκλογικό νόμο όχι με κριτήρια μικροκομματικού συμφέροντος αλλά με στόχο το ίδιο το εκλογικό σύστημα να αποτελέσει φορέα υγείας και εκσυγχρονισμού.
Μόνο με μια θεσμική επανάσταση, κατακλυσμιαίων διαστάσεων, μπορεί να αλλάξει ρότα αυτή η χώρα. Η γάγγραινα χρειάζεται νυστέρι, όχι ασπιρίνες.
Υ.Γ. Κι ας αρχίζουμε, επιτέλους, να κουβεντιάζουμε για την ποινική διάσταση της πολιτικής ευθύνης. Και θύτης και τιμητής ο Γιάνης, πάει πολύ!
