*Της Polly Curtis
Κάποτε πιστεύαμε σε ουτοπικά όνειρα για το πώς ένας ψηφιακός κόσμος θα διατάρασσε τις δομές εξουσίας, θα εκδημοκράτιζε την ενημέρωση και θα ενδυνάμωνε την κοινή γνώμη. Πριν από είκοσι χρόνια, έφτασα να γράψω μια πανεπιστημιακή διατριβή για το πώς το Διαδίκτυο θα επανεκδημοκράτιζε την κοινωνία.
Σήμερα, οι δομές εξουσίας έχουν σίγουρα διαταραχθεί, αλλά ο ουτοπισμός αυτός έχει συγκρουστεί με μια διαφορετική πραγματικότητα: μια εντεινόμενη και ελάχιστα αναγνωρίσιμη κρίση του πληθυσμού «εκτός ενημέρωσης» (unnewsed).
Η διατύπωση «εκτός ενημέρωσης» απορρέει από την έννοια «εκτός παραδοσιακού χρηματοπιστωτικού συστήματος» (unbanked): πρόκειται για ανθρώπους που στερούνται τις κοινωνικές δομές οι οποίες εξαρτώνται από την ύπαρξη τραπεζικού λογαριασμού. Το να στερείσαι την ενημέρωση έχει το ίδιο αποτέλεσμα σε ένα δημοκρατικό σύστημα.
Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο. Σε ορισμένες περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου, η ψηφιακή διαχωριστική γραμμή καθορίζεται από το κόστος των δεδομένων, που διαφέρει από τις πόλεις στην ύπαιθρο, και σε μερικά μέρη ο έλεγχος των κινητών τηλεφώνων από τους άρρενες επιδεινώνει τη θέση των γυναικών.
Ακόμη και στις ευημερούσες κοινωνίες, όπου τα δεδομένα είναι φτηνά και υπάρχουν περισσότερες κάρτες sim από ανθρώπους, αυτή η ψηφιακή διαχωριστική γραμμή υπάρχει. Στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι γνωστή η έννοια των «ειδησεογραφικών ερήμων», κοινοτήτων δηλαδή χωρίς ημερήσιο εγχώριο ειδησεογραφικό μέσο. Η έκθεση Reuters Digital News Report, μια ετήσια έκθεση των ψηφιακών συνηθειών 75.000 ανθρώπων σε 38 χώρες, αναφέρει φέτος ότι το 32% αποφεύγει την ενημέρωση – ένα ποσοστό αυξημένο κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες σε παγκόσμιο επίπεδο και κατά 11 μονάδες στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Όταν ερεύνησα περισσότερο το θέμα, διαπίστωσα ότι εκείνοι που δηλώνουν ότι αποφεύγουν την ενημέρωση είναι νεότεροι, χαμηλότερης μόρφωσης, έχουν μικρότερα εισοδήματα και είναι λιγότερο πιθανό να βρίσκονται στη δουλειά από εκείνους που ενημερώνονται. Δεν μας αρέσει να μιλάμε γι’ αυτό, αλλά οι ενημερωτικές συνήθειες ευθυγραμμίζονται με κάτι που μοιάζει πολύ με την κοινωνική τάξη.
Το πώς ενημερώνεται ο κόσμος παρέχει μια εξήγηση – και δείχνει τον ταξικό διαχωρισμό στην πρόσβαση στην πληροφόρηση. Περυσινή έρευνα του Reuters Institute έδειξε ότι υπάρχει μεγαλύτερη κοινωνική ανισότητα στην κατανάλωση ειδήσεων online απ’ ότι offline. Ενώ κατά μέσο όρο χρησιμοποιούμε όλοι τον ίδιο αριθμό πηγών ενημέρωσης offline, εκείνοι που βρίσκονται στο κατώτερο άκρο της κοινωνικοικονομικής κλίμακας χρησιμοποιούν πολύ λιγότερες πηγές online.
Ακόμη και τα λαϊκά ταμπλόιντ, που απευθύνονται σε μαζικό κοινό, έχουν τώρα αναγνώστες υψηλότερου κοινωνικού επιπέδου online απ’ ότι στην έντυπη μορφή τους. Αντί να εκδημοκρατίζει την ενημέρωση, υπάρχει κίνδυνος η ψηφιακή επανάσταση να διευρύνει το χάσμα στις ενημερωτικές συνήθειες.
Η έννοια «εκτός ενημέρωσης», πάντως, είναι σύνθετη. Πριν από το Διαδίκτυο, οι ενημερωτικές συνήθειες ήταν σχετικά απλές και καθορίζονταν από το αν κάποιος βλέπει ειδήσεις στην τηλεόραση, ακούει ραδιόφωνο ή αγοράζει εφημερίδα. Τώρα, οι πολίτες δεν αναγνωρίζουν αναγκαστικά αν η ροή σελίδων στο Facebook, τα tweets και οι αναρτήσεις στο Instagram συνιστά ή όχι ενημέρωση.
Στον πυρήνα του ζητήματος είναι πώς διαχειρίζονται σήμερα οι πολίτες τις ειδήσεις. Η έρευνα του Reuters Institute έδειξε ότι εκείνοι που βρίσκονται ψηλότερα στην κοινωνικοοικονομική κλίμακα πηγαίνουν κατευθείαν σε μια ιστοσελίδα ή ένα app και έχουν ευθεία σχέση με ένα news brand που εμπιστεύονται. Εκείνοι που είναι πιο χαμηλά στην κλίμακα αυτή εξαρτώνται περισσότερο από τα social media.
Οι επιχειρήσεις που προσπαθούν να προσελκύσουν τους “ unnewsed” – όπως η BuzzFeed, η HuffPost και το Vice – επιδιώκουν όλο και περισσότερο να προσαρμόσουν τη δωρεάν δημοσιογραφία στις επιθυμίες των επενδυτών. Την ίδια στιγμή, οι δημόσιοι οργανισμοί βλέπουν το νεότερο κοινό να στρέφεται προς πλατφόρμες όπως το Netflix.
Οι “ unnewsed” υπήρχαν πάντοτε, αλλά τώρα δεν ζουν πλέον σε κενό ενημέρωσης. Εξακολουθούν να καταναλώνουν πληροφορίες και να μοιράζονται γνώμες, βασίζονται όμως σε πηγές που δεν ακολουθούν τις αρχές της παραδοσιακής δημοσιογραφίας.
Φτωχή πληροφόρηση για τους φτωχούς, πλουσιότερες πηγές για τους υπόλοιπους: αυτός ο ψηφιακός διαχωρισμός έχει σοβαρές επιπτώσεις για κάθε στοιχείο της δημοκρατίας μας και της κοινωνίας μας.
* Η Πόλι Κέρτις είναι επισκέπτρια ερευνήτρια στο Reuters Institute for the Study of Journalism και πρώην αρχισυντάκτρια της βρετανικής HuffPost
Πηγή: Financial Times
