Τις τελευταίες εβδομάδες πυκνώνουν οι αναλύσεις που μιλούν για μια μετρίου μεγέθους ύφεση της αμερικανικής οικονομίας. Την περασμένη Τετάρτη η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, άφησε να εννοηθεί ότι δεν πρόκειται να αυξήσει τα επιτόκια μέσα στο 2019, λόγω ενδείξεων μια μέτριας οικονομικής επιβράδυνσης. Την Παρασκευή, η απόδοση των ομολόγων τριμήνου των ΗΠΑ, περιστασιακά ξεπέρασε την απόδοση του δεκαετούς ομολόγου, η πρώτη τέτοιου είδους ένδειξη από το 2007, γεγονός που δείχνει επερχόμενη ύφεση. Αυτή η επερχόμενη μικρή ύφεση στην οικονομία των ΗΠΑ, θα προκαλέσει οικονομική γρίπη στον υπόλοιπο κόσμο και ειδικά στην Ευρώπη.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη*
Από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν έχει υπάρξει οικονομική ανάπτυξη που να κρατήσει πάνω από μια δεκαετία, και όπως όλοι θυμόμαστε η τελευταία διεθνής οικονομική ύφεση ήταν το 2009, οπότε πλησιάζουμε στο κομβικό σημείο. Ένας ακόμη σημαντικός δείκτης είναι η αγορά εργασίας. Οι βασικές αρχές της οικονομίας λένε ότι ο πλούτος παράγεται μεσώ της γης, της εργασίας, και του κεφαλαίου. Η ανεργία στις ΗΠΑ, μόλις που αγγίζει το 4%, και αυτό σημαίνει ότι ο παράγοντας εργασία έχει αγγίξει ταβάνι. Αυτό σημαίνει ότι οι εταιρίες θα χρειαστεί να δώσουν υψηλότερους μισθούς για να προσελκύσουν εργατικό δυναμικό, και αυτό θα έχει κόστος στα κέρδη, στην άνοδο των τιμών, και στο τέλος θα πλήξει τους καταναλωτές. Μια σημαντική επίπτωση, θα είναι επίσης ότι ανταγωνιστές από το εξωτερικό με λιγότερο κόστος θα αποκομίσουν μεγαλύτερο μέρος της αγοράς.
Αυτός είναι ένας από τους τρόπου που οι οικονομίες ρυθμίσουν τον εαυτό τους, με στόχο να περιορίσουν τις δυσλειτουργίες που εμφανίζονται σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης. Η οικονομική ανάπτυξη ενθαρρύνει δυσλειτουργικές επιχειρήσεις να απορροφήσουν πόρους και πηγές, που θα ήταν καλύτερο να διοχετευθούν σε επικερδής επιχειρήσεις. Εάν αυτό συνεχιστεί, οι κατανομή πόρων και πηγών γίνεται μη ορθολογική και όταν αυτός ο παραλογισμός στηρίζεται σε κρατική παρέμβαση για να αποφευχθεί το βραχυπρόθεσμο πολιτικό κόστος, οι οικονομία πλήττεται.
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα χωρών, η Ελλάδα είναι μια από αυτές ειδικά τις τελευταίες εβδομάδες, που χρησιμοποιούν βραχυπρόθεσμα μέτρα για να αποφύγουν την ύφεση, με αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα να οδηγηθούν σε τραγικά αποτελέσματα για την οικονομία. Σαν αποτέλεσμα ο οικονομικός κύκλος που μια παρατεταμένη ανάπτυξη οδηγείται σε ύφεση αναπόφευκτα, είναι επίπονος και κρίσιμος.
Το ερώτημα που βρίσκεται στο μυαλό σοβαρών αναλυτών, είναι πόσο θα πρέπει να διαρκέσει αυτή η μη ορθολογική στρατηγική για να οδηγηθεί μια οικονομία σε ύφεση. Στις ΗΑΠ το όριο διάρκειας μιας οικονομικής ανάπτυξης είναι μια δεκαετία, οπότε θα αποτελέσει έκπληξη εάν δεν έχουμε μια έστω μέτρια ύφεση πολύ σύντομα στην αμερικανική οικονομία.
Όλο αυτό το σκηνικό μπορεί να είναι εύκολα κατανοητό για ορισμένους, αλλά είναι κρίσιμο να έχει κανείς στο μυαλό του τη λογική και την αναγκαιότητα της ύφεσης, που συχνά αποδίδεται σε πολιτικές αποφάσεις. Και πάνω σε αυτή τη λογική είναι χρήσιμο να συζητήσουμε τις γεωπολιτικές επιπτώσεις μιας ύφεσης στην αμερικανική οικονομία. Οι αρχές που οδηγούν σε ύφεση την οικονομία δεν είναι διαφορετικές στις ΗΠΑ, από αυτές σε άλλες χώρες. Εκείνο που διαφέρει σημαντικά είναι οι επιπτώσεις που θα έχει μια ύφεση στην αμερικανική οικονομία, από μια ύφεση σε άλλες χώρες.
Οι ΗΠΑ συγκεντρώνουν το ¼ του παγκόσμιου ΑΕΠ. Είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας προϊόντων και υπηρεσιών στον κόσμο, καταναλώνοντας το 14% των εξαγωγών παγκόσμια. Είναι επίσης, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σε προορισμούς όπως η Κίνα, η Ινδία, η Γερμανία, και ο δεύτερος μεγαλύτερος στην Ιαπωνία. Οι οικονομίες αυτών των τεσσάρων χωρών, βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στις εξαγωγές, σχεδόν το 50% του ΑΕΠ της Γερμανίας προέρχεται από εξαγωγές, οπότε μια παγκόσμια πτώση της ζήτησης πιθανότατα θα επηρεάσει τις οικονομίες τους, την ανεργία, και τις πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό τους.
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τις ΗΠΑ, διότι η αμερικανική οικονομία είναι θωρακισμένη από την παγκόσμια οικονομία. Μόνο το 13% του αμερικανικού ΑΕΠ προέρχεται από εξαγωγές, και το μισό αυτό του ποσοστού κατευθύνεται στον Καναδά και το Μεξικό. ΗΠΑ, Καναδάς και Μεξικό, δημιουργούν ένα σταθερό μπλοκ, παρά τις περιστασιακές γκρίνιες. Η μικρή εξάρτηση των ΗΠΑ στις εξαγωγές, καθιστούν την επιρροή των οικονομικών εξελίξεων στο εξωτερικό σχεδόν ασήμαντη για την Αμερική. Την ίδια στιγμή οι χώρες που οι οικονομίες τους στηρίζονται στις εξαγωγές, είναι εξαιρετικά ευάλωτες στην πτώση της παγκόσμιας ζήτησης, ειδικά εάν αυτή προέρχεται από τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο που είναι οι ΗΠΑ. Οπότε όσο μεγαλύτερη είναι η εξάρτηση μιας οικονομίας στις εξαγωγές, τόσο μεγαλύτερο θα είναι το πλήγμα στην οικονομία της από μια ύφεση της αμερικανικής οικονομίας.
Ήδη ορισμένες οικονομίες έχουν αρχίσει να έχουν σημαντικά προβλήματα, τα οποία θα επιδεινωθούν ακόμη πιο πολύ με μια αμερικανική ύφεση. Η Κίνα βρίσκεται ήδη σε οικονομική επιβράδυνση. Η Γερμανία έχει ήδη δείγματα επιβράδυνσης στην κατασκευή προϊόντων και κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει με ακρίβεια το κόστος για την Ευρωπαϊκή Ένωση, από το χάος του Brexit.
Αν και οι επιπτώσεις από την τελευταία παγκόσμια οικονομική ύφεση δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί, η αμερικανική οικονομία έχει αποδειχθεί πολύ πιο ισχυρή, από αυτές τις Κίνας, της Γερμανίας, και της Ρωσίας. Οι χώρες αυτές είναι πιο ευάλωτες σε μια ύφεση της οικονομίας των ΗΠΑ, από ότι είναι η ίδια η Αμερική, και αυτό διότι μια ύφεση στις ΗΠΑ, επηρεάζει άμεσα τους εξαγωγείς αλλά και τις τιμές σε προϊόντα και υπηρεσίες, και ειδικά το πετρέλαιο. Με βάση τις ενδείξεις η επερχόμενη ύφεση θα είναι μετρίου μεγέθους, οπότε οι επιπτώσεις θα είναι περιορισμένες.
Στο υφιστάμενο σκηνικό η ευπάθεια, αμφισβητεί το δόγμα της αλληλεξάρτησης. Οι χώρες που είναι πιο αλληλένδετες στην παγκόσμια οικονομία είναι πιο ευάλωτες σε γεγονότα σε άλλες χώρες. Οι οικονομίες που είναι λιγότερο αλληλένδετες μπορούν, μέσα στα όρια, να ελέγξουν τις δικές τους μοίρες. Αυτό έγινε σαφές το 2008, και η επόμενη ύφεση απλά θα επιβεβαιώσει αυτή την πραγματικότητα. Το πολιτικό μάθημα που έπρεπε να εξαχθεί από την προηγούμενη παγκόσμια οικονομική ύφεση ήταν ότι όσο μεγαλύτερη είναι η εξάρτηση από τις εξαγωγές, τόσο μεγαλύτερη είναι η ευπάθεια στον καταναλωτή. Αυτό το σημείο θα έπρεπε να ήταν προφανές, αλλά ξεχάστηκε μετά από πολλά χρόνια γενικής ευημερίας. Θα γίνετε ακόμη πιο εμφανές, ωστόσο, μετά από κάθε διαδοχική ύφεση. Το πρόβλημα για χώρες όπως η Γερμανία και η Κίνα είναι ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να μειώσουν την εξάρτησή τους από τις παγκόσμιες αγορές και αυτό θα έχει πολιτικές συνέπειες.
Συμπερασματικά ο κύκλος της ύφεσης στις ΗΠΑ, θα τρέξει με δικούς του ρυθμούς, χωρίς να επηρεάζεται από τους άλλους. Και οι άλλοι είναι αυτοί που θα ματώσουν με ότι αυτό σημαίνει, για αυτούς που καταλαβαίνουν, για τις γεωπολιτικές εξελίξεις.
Κλείνοντας, λίγα λόγια για την Ευρώπη – ΕΕ, που αφορούν και την Ελλάδα. Οι ενδείξεις για στασιμότητα στην ευρωπαϊκή οικονομία πληθαίνουν όλο και περισσότερο. Η Ιταλία, τρίζει επικίνδυνα και η ιταλική κυβέρνηση ετοιμάζει ενισχυτικό πακέτο, με τις Βρυξέλλες να συνεχίζουν τις απειλές και την πίεση για εφαρμογή μιας χρεωκοπημένης πολιτικής. Το πακέτο περιλαμβάνει μείωση των φόρων στις επιχειρήσεις, διεύρυνση των υφιστάμενων φοροαπαλλαγών, και δικαίωμα στις τοπικές αρχές να ξοδεύουν περισσότερα σε επενδύσεις. Στη Μεγάλη Βρετανία, με το χάος του Brexit, το στοιχεία πωλήσεων δείχνουν τη μεγαλύτερη πτώση στα τελευταία 17 χρόνια, και σημαντική μείωση στην εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για να ενισχύσει τον διαλυμένο τραπεζικό τομέα, εξετάζει το ενδεχόμενο να επιτρέψει στις τράπεζες να πληρώνουν χαμηλότερα επιτόκια σε ορισμένα υπερβάλλοντα αποθεματικά. Τέλος, αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποστηρίζουν μια πρωτοβουλία που επιτρέπει στις ευρωπαϊκές τράπεζες να πωλούν πιο εύκολα τα κόκκινα δάνεια. Μαζί, αυτές οι ενημερώσεις προδιαγράφουν μια εικόνα επιβράδυνσης της ανάπτυξης στο Νότο, επισημαίνοντας την αισιοδοξία στο βορρά και ένα δοκιμαζόμενο χρηματοπιστωτικό σύστημα σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Παρατηρώντας την παραπάνω εικόνα σε παγκόσμια κλίμακα, και ειδικά στην Ευρώπη, αντιλαμβάνεται κανείς τη θύελλα που έρχεται στην πλήρως ευάλωτη Ελλάδα, που παρά τα φούμαρα που ακούγονται, θα πληρώσει ακριβά του πρώτους έξη μήνες της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, με το κόστος των 100 και πλέον δις ευρώ, αλλά και το μύθο των ημερών περί εξόδου από τα μνημόνια και οικονομίας που βαδίζει στη σωστή κατεύθυνση. Και το τρομακτικό σενάριο είναι ότι το κόστος δεν είναι μόνο οικονομικό, αλλά εθνικής κυριαρχίας και εθνικού συμφέροντος.
Ας προσέχαμε!
*Ο Δημήτρης Απόκης, είναι Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies, The Johns Hopkins University, μέλος του The International Institute of Strategic Studies, και διετέλεσε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, το Στέητ Ντιπάρτμεντ, και το Πεντάγωνο, στην Ουάσιγκτον.
