*Της Βάσως Κόλλια
Η νύχτα της 9ης προς 10ης Νοεμβρίου 1938 θα μείνει στην ιστορία ως «η Νύχτα των Κρυστάλλων». Η νύχτα που έλαβε χώρα το πρώτο μαζικό προγκρόμ εναντίον των Εβραίων στη Γερμανία.
Το όνομά της-Kristallnacht (Crystal Night)- η νύχτα αυτή το πήρε από τα σπασμένα τζάμια πάνω από 7000 καταστημάτων που ανήκαν σε Εβραίους. Σε αριθμούς, καταστράφηκαν 1574 συναγωγές (σχεδόν όλες όσες υπήρχαν στη Γερμανία) και πολλά εβραϊκά κοιμητήρια. Κάποιοι Εβραίοι ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ άλλοι εξαναγκάζονταν να παρακολουθούν. Περισσότεροι από 30.000 Εβραίοι συνελήφθησαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά κύριο λόγο στο Νταχάου, στο Μπούχενβαλντ και στο Ζάξενχαουζεν.
Η νύχτα εκείνη αποτέλεσε την απαρχή των συστηματικών ενεργειών εξολόθρευσης των Εβραίων σε όλη την Ευρώπη. Εκείνη την εποχή, στην Γερμανία ζούσαν περίπου 500.000 Εβραίοι οι οποίοι μετατράπηκαν από το καθεστώς των Ναζί, που ήρθε στην εξουσία τον Ιανουάριο του 1933, σε αποδιοπομπαίους τράγους για όλα τα δεινά που αντιμετώπιζε η Γερμανία: την ήττα της στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον υπερπληθωρισμό (1921-1923) και την Μεγάλη Ύφεση του ’30. Έτσι, στις αρχές του 1933, η γερμανική κυβέρνηση, έθεσε σε ισχύ μία σειρά αντισημιτικών νόμων.
Ως το 1938, τα μέτρα κατά των Εβραίων συστηματοποιούνταν με τέτοια μεθοδικότητα που κάποιοι ιστορικοί πιστεύουν ότι οι Ναζί προσπαθούσαν να προκαλέσουν την αφορμή που θα σηματοδοτούσε την προγραμματισμένη εξόντωση των Εβραίων.
Κάπως έτσι φθάσαμε στην 9η Νοεμβρίου του 1938.Και όμως 80 χρόνια μετά νιώθεις ότι η ιστορία ετοιμάζεται να επαναληφθεί. Βλέπεις την σκοτεινή εκείνη εποχή να προσπαθεί να «αναστηθεί». Είχαμε πιστέψει ότι οι ιδεολογίες και οι πρακτικές του μίσους είχαν θαφτεί με το τέλος του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου. Η πραγματικότητα όμως μας διαψεύδει. Όλο και πιο πολύ η εποχή μας μοιάζει με την εποχή του Μεσοπολέμου.
Πριν λίγες μέρες ένας 46χρονος νεοναζί διέπραξε την πιο πολύνεκρη αντισημιτική επίθεση των τελευταίων δεκαετιών στις ΗΠΑ, δολοφονώντας 11 ανθρώπους στη συναγωγή του Πίτσμπουργκ στην Πενσιλβάνια, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του Σαββάτου. Και βέβαια το συμβάν αυτό δεν είναι το πρώτο που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια. Το Πίτσμπουργκ ήταν η συνέχεια της Τουλούζης, των Βρυξελλών, του Παρισίου,της Κοπεγχάγης.
Ό,τι συνέβη μπορεί να ξανασυμβεί. Αυτό εξάλλου αποδεικνύουν οι σύγχρονες αναβιώσεις του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας και του αντισημιτισμού. Και αυτό ακριβώς οφείλουμε να αποτρέψουμε. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ ότι ο φασισμός και ο ναζισμός άφησαν πίσω τους μια επικίνδυνη κληρονομιά: πανίσχυρους μύθους για μια κουλτούρα καταστροφής χωρίς ηθικούς φραγμούς, χωρίς προσχήματα ή εξηγήσεις. Αυτή είναι και η δηλητηριώδης «γοητεία» τους.
Ο ναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός δεν είναι ιδεολογίες. Είναι όψεις της ίδιας αγωνίας να εξοντωθεί ο «άλλος». Είναι «αναγκαστικές» συμμαχίες αυτάρεσκων «Εγώ» που αναζητούν τον «εχθρό» μέσα στα σκοτάδια της παθολογίας τους.
Στο μεταξύ, μια ολόκληρη βιομηχανία καταναλωτισμού και ποικίλων συμφερόντων ανθεί γύρω από τις υποκουλτούρες τού φασισμού και του νεοναζισμού, πλασάροντας κάθε λογής κακόγουστα παραφερνάλια. Οι εικόνες που φθάνουν στο διαδίκτυο προκαλούν κυρίως θλίψη: σύμβολα μίσους σε reproduction, φετίχ ιμιτασιόν από τις μαζικές βιομηχανίες της Ασίας, αλλά και αυθεντικά λάβαρα, στρατιωτικό υλικό και λοιπά μουσειακά είδη εις ανάμνησιν μερικών από τις χειρότερες στιγμές της ανθρωπότητας. Νόμιμα ή και παράνομα όπλα φωτογραφίζονται στα χέρια νεαρών ατόμων που διάγουν μια καταφανώς τριφηλή ζωή. Που εκπληρώνουν φαντασιώσεις «ηρωισμού» φορώντας στολή «παραλλαγής» μπροστά στον καθρέφτη.
Όμως, η αισθητική της γελοιότητας δεν πρέπει να μας παραπλανά. Μέσα στις υποκουλτούρες τού μίσους καλλιεργούνται συμπεριφορές βίας, παραχαράσσεται η ιστορία, βρίσκουν καταφύγιο οι σύγχρονοι οπαδοί της μοντέρνας θεωρίας περί Άρειας φυλής.
Η μνήμη δεν είναι κάτι το παθητικό. Εξελίσσεται, εμπλουτίζεται, και παραμένει επίκαιρη, επειδή ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το παρελθόν μας έχει άμεση σχέση με το παρόν και το μέλλον μας.
Αυτό που τρομάζει ακόμη περισσότερο στην αγριότητα και τη βιαιότητα των Ναζί δεν είναι η αποκρουστική, απόκοσμη και δήθεν υπερφυσική όψη τους, αλλά το γεγονός ότι πρόκειται για ανθρώπους της διπλανής πόρτας, που σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό, θεσμικό, ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο ήταν έτοιμοι να διαπράξουν φοβερά και ασύλληπτης σκληρότητας εγκλήματα. Η μνήμη είναι χρήσιμη, για να θυμόμαστε ότι εμείς, άνδρες και γυναίκες είμαστε εξίσου ικανοί με τη γενιά των παππούδων μας στο να ασκήσουμε σαδιστική βία. Δεν πρόκειται για τέρατα, πρόκειται για ανθρώπους σαν εμάς. Ανθρώπους που στις μέρες μας τροφοδοτούν επικίνδυνα τον λαϊκισμό με ρητορική μίσους και διαχωριστικές γραμμές.
