«Το Αρχαιολογικό Μουσείο Χαιρώνειας», είναι το θέμα του φετινού τόμου της LAMDA Development. Η παρουσίαση έγινε σήμερα, στο Ολυμπιακό Μουσείο Αθήνας. Ο τόμος αριθμεί τον εικοστό τρίτο της σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων», μιας εκδοτικής πρωτοβουλίας η οποία αποτελεί μακρά πολιτιστική συνεισφορά στο πλούσιο αρχαιολογικό απόθεμα της Ελλάδας.
Στην αφιερωματική έκδοση παρουσιάζονται αποκτήματα του Μουσείου Χαιρώνειας από τρεις σημαντικές κατά την αρχαιότητα πόλεις της βόρειας Βοιωτίας, τη Χαιρώνεια, τον Ορχομενό και τη Λεβάδεια, καθώς και από τη μεθοριακή φωκική πόλη Πανοπεύς. Iστορικά τεκμήρια μιας περιοχής και ενός πολυκύμαντου παρελθόντος, τα οποία μας ταξιδεύουν ανά τους αιώνες. Ανάμεσά τους, εξέχουσα θέση κατέχουν τα υλικά κατάλοιπα της μάχης της Χαιρώνειας του 338 π.Χ., μεταξύ των νοτίων Ελλήνων, Αθηναίων και Θηβαίων κυρίως και του Μακεδονικού βασιλείου υπό την ηγεσία του Φιλίππου Β’, η οποία σφράγισε τη μετάβαση από την Κλασική στην Ελληνιστική εποχή. Συγγραφέας του τόμου είναι η αρχαιολόγος Δρ. Έλενα Κουντούρη, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αναπληρώτρια Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών.
Η Ελενα Κουντούρη είχε υπηρετήσει επί χρόνια στην εφορεία Βοιωτίας πριν κληθεί να προσφέρει τις υπηρεσίες της στην κεντρική διοίκηση του υπουργείου Πολιτισμού. Η δουλειά της, είναι διαρκής και άριστη και στη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και, τώρα, και στην Α Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλεως Αθηνών, στην οποία ασκεί προσωρινά καθήκοντα προϊσταμένης. Επίσης, εκπονεί επιστημονικές μελέτες και έχει τη διεύθυνση στην αρχαιολογική ανασκαφή του Γλα.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Χαιρώνειας, δίπλα στο ταφικό μνημείο του Λέοντος, που στήθηκε από τους Θηβαίους πάνω στον ομαδικό τάφο των Ιερολοχιτών και σε «διαλεκτική σχέση» με τον τύμβο των πεσόντων Μακεδόνων, φιλοξενεί επίσης στον περίβολό του, πλήθος επιγραφών και επιτύμβιων στηλών που τον μετατρέπουν σε έναν εκθεσιακό υπαίθριο χώρο αρχαιοτήτων. Ο τόμος μέσα από την πλούσια εικονογράφηση (έργο του διακεκριμένουαρχαιολογικού φωτογράφου Σωκράτη Μαυρομμάτη, με πλούσια προσφορά στην Ακρόπολη και στην Αρχαιολογία) και την απαράμιλλη επιστημονική τεκμηρίωση των κειμένων, «σκιαγραφεί», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η συγγραφέας, «μια πολυδύναμη εικόνα βάθους χρόνου» που διατρέχει πολλούς αιώνες από την προϊστορία έως την Ύστερη Αρχαιότητα.
Η Υπουργός Πολιτισμού, κυρία Λίνα Μενδώνη, ανέφερε σχετικά στην παρουσίαση του τόμου:
«Ο νέος, πολυτελής δίγλωσσος τόμος, ο 23ος της σειράς, είναι αφιερωμένος σε ένα μικρό και απέριττο – από κτηριολογική σκοπιά – περιφερειακό μουσείο, συνυφασμένο, ωστόσο, με μια υψηλής ιστορικής σημασίας και συμβολισμού τοποθεσία: Αυτή της Χαιρώνειας, στο βορειοδυτικό άκρο του βοιωτικού κάμπου, κοντά στον Ορχομενό και τη Λεβάδεια. Η μικρή, αλλά αρχαιότατη αυτή πόλη, η αρχική ονομασία της οποίας κατά τον Όμηρο ήταν Άρνη και η ιστορία της συμπλεκόταν με το μύθο, τους θεούς και τους ήρωες από τα βάθη των αιώνων, γνώρισε στο πέρασμα του χρόνου, άλλοτε, περιόδους σχετικής άνθησης και ακμής και, άλλοτε, εξάρτησης και υποταγής σε ισχυρότερους γείτονες».
Η συγγραφέας του τόμου, Δρ. Έλενα Κουντούρη, μεταξύ άλλων τόνισε:
«Πήλινα και γυάλινα σκεύη, λίθινα εργαλεία, ειδώλια, μετάλλινα αντικείμενα, νομίσματα και επιγραφές ιχνηλατούν ενδιαφέρουσες πλευρές του δημόσιου και του ιδιωτικού βίου, από την αυγή της προϊστορίας έως την εκκωφαντική σιωπή του τέλους της Ύστερης Αρχαιότητας. Τα εκθέματα στις προθήκες και τα ποικίλα επιγραφικά τεκμήρια στον αύλειο χώρο, σημαδεμένα με την πατίνα της φθοράς του χρόνου, μας συγκινούν με την αστείρευτη ανθρώπινη έμπνευση, συμπυκνωμένη στις απλές μορφές τους».
Ο κ. Βαγγέλης Χρόνης, Αντιπρόεδρος της LAMDA Development, δήλωσε:
«Όλοι οι τόμοι της σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων» δεν έχουν εμπορικό χαρακτήρα. Η έκδοσή τους έχει ως στόχο την ανάδειξη γνωστών ή λιγότερο γνωστών, νέων και παλαιότερων, μουσείων της χώρας μας. Όλων αυτών των θησαυρών που συνθέτουν τον εθνικό αρχαιολογικό μας πλούτο».
O αφιερωματικός τόμος θα διανεμηθεί δωρεάν σε αρχαιολογικά τμήματα Πανεπιστημίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε αρμόδια τμήματα του Υπουργείου Πολιτισμού, σε ξένες αρχαιολογικές Σχολές και Ινστιτούτα, όπως επίσης και σε επιλεγμένες εγχώριες και διεθνείς βιβλιοθήκες και οργανισμούς. Η έκδοση είναι διαθέσιμη σε ψηφιακή μορφή, στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα, στην ιστοσελίδα της LAMDA Development https://www.lamdadev.com
O τόμος εκδόθηκε από τις Εκδόσεις Ολκός, υπό την εκδοτική φροντίδα της κυρίας Ειρήνης Λούβρου. Η φωτογράφιση έγινε από τον κ. Σωκράτη Μαυρομμάτη, η μετάφραση στα αγγλικά από την κυρία Αλεξάνδρα Ντούμα και η σελιδοποίηση από την κυρία Ελίζα Κοκκίνη. Η επεξεργασία των εικόνων έγινε από τον κ. Νίκο Λαγό, η τυπογραφική διόρθωση από τον κ. Παντελή Μπουκάλα, η εκτύπωση από την εταιρεία Φωτόλιο, και η βιβλιοδεσία από τον κ. Γιώργο Ηλιόπουλο.
Το αρχαιολογικό μουσείο της Χαιρώνειας δημιουργήθηκε για να φιλοξενήσει τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής της Χαιρώνειας, αναδεικνύοντας τη μεγάλη σημασία που είχε η περιοχή στην αρχαιότητα. Το μουσείο ιδρύθηκε το 1907 και ανακαινίστηκε το 2009. Η έκθεση περιλαμβάνει ευρήματα από τους προϊστορικούς μέχρι τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους.
Ο πρώτος χώρος του μουσείου αφορά την Αρχαία Χαιρώνεια. Τα εκθέματα αποτελούν όπλα, αγγεία και μικροαντικείμενα από τη Μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ. Ο δεύτερος χώρος σχετίζεται με την Προϊστορική Βόρεια Βοιωτία και παρουσιάζει αντικείμενα καθημερινής χρήσης του νεολιθικού ανθρώπου και μία συλλογή χάλκινων αγγείων από την περιοχή του Ορχομενού. Πολύ σημαντικό είναι και το ομοίωμα οικίσκου της νεολιθικής εποχής, καθώς δίνει πολλές πληροφορίες για την καθημερινή ζωή της εποχής. Ο τελευταίος χώρος του μουσείου αφορά τους ιστορικούς χρόνους. Εκεί εκτίθενται αγγεία και αντικείμενα από την άσκηση της λατρείας προς τους θεούς, νομίσματα και γλυπτά. Τέλος, είναι πολύ ενδιαφέρον το ψηφιδωτό του 3ου αιώνα π.Χ., που έχει γεωμετρική διακόσμηση και τις προσωποποιήσεις των Εποχών.
Βρίσκεται στην ανατολική είσοδο της πόλης. Δίπλα από αυτό, στέκεται ο Λέων της Χαιρώνειας, το μαρμάρινο μνημείο προς τιμήν των Θηβαίων που σκοτώθηκαν στη Μάχη του 338 π.Χ.
Στην είσοδο της Χαιρώνειας, σε απόσταση 13 χιλιομέτρων από τη Λιβαδειά, στέκει ένα μαρμάρινο βάθρο με έναν μεγάλο λέοντα. Το επιτύμβιο μνημείο στήθηκε προς τιμήν των Θηβαίων ιερολοχιτών που έπεσαν στη Μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ., στην οποία αναδείχθηκαν νικητές οι Μακεδόνες. Όταν μετά τη νίκη του ο Φίλιππος Β’ επέτρεψε την ταφή των νεκρών, ο Λέων της Χαιρώνειας στήθηκε για να σημαδεύσει το σημείο ταφής τους. Πράγματι, ανασκαφές στο σημείο έφεραν στο φως τους σκελετούς 254 ανδρών και μέρος του οπλισμού τους.
Έχει ύψος 5,30 μέτρα και αναπαρίσταται καθιστό στα πίσω πόδια. Το λιοντάρι θεωρείται ότι συμβολίζει τον ηρωισμό των στρατιωτών της Θήβας, τον οποίο είχε αναγνωρίσει και ο ίδιος ο Φίλιππος Β’. Ο Λέων αποκαλύφθηκε έπειτα από ανασκαφές το 1818. Βρέθηκαν τα πέντε κομμάτια του και αναστηλώθηκε σε βάση ύψους 3 μέτρων. Σήμερα βρίσκεται δίπλα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χαιρώνειας, μπροστά σε μία σειρά από κυπαρίσσια.
Η πόλη οφείλει το όνομά της στον μυθικό οικιστή Χαίρωνα, γιο του Απόλλωνα και της Θηρούς. Ο Παυσανίας θεωρεί ότι η Χαιρώνεια δεν αναφέρεται από τον Όμηρο, διότι ο ποιητής χρησιμοποίησε το αρχαιότερο όνομά της, Άρνη. Η πολίχνη των νεότερων χρόνων που αντικατέστησε την αρχαία, ήταν γνωστή ως Κάπραινα.
Ο εποικισμός της περιοχής ανάγεται στους νεολιθικούς χρόνους. Από την μυκηναϊκή περίοδο έως και τον 4ο αι.π.Χ. η πόλη προσαρτάται στον γειτονικό Ορχομενό, εκτός από σύντομα διαστήματα ανεξαρτησίας ή κατάληψης από τους Αθηναίους (447 π.Χ.) και τους Φωκείς (351-346 π.Χ.).
Η Χαιρώνεια γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση στη ρωμαϊκή περίοδο. Την εποχή αυτή είναι γνωστή ως παραγωγός αρωματικών ελαίων (μύρων) από τριαντάφυλλα, κρίνους, ναρκίσσους και ίριδες, δηλαδή άνθη για τα οποία πίστευαν ότι είχαν θεραπευτικές ιδιότητες ή συντελούσαν στη συντήρηση των ξύλινων αγαλμάτων. Η πόλη υπήρξε πατρίδα του διάσημου συγγραφέα Πλουτάρχου, ο οποίος παρά τις υψηλές γνωριμίες του με Ρωμαίους αξιωματούχους επέλεξε να ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μια ήσυχη οικογενειακή ζωή στη γενέτειρά του.
Κατά την ύστερη αρχαιότητα αρχίζει βαθμιαία η παρακμή της. Το φθινόπωρο του 551 μ.Χ. ισοπεδώνεται από ισχυρό σεισμό, ενώ κατά την Φραγκοκρατία και την Τουρκοκρατία είναι μια ασήμαντη πολίχνη.
Η Χαιρώνεια έμελλε να γίνει γνωστή κυρίως ως θέατρο σημαντικότατων μαχών, ορισμένες από τις οποίες υπήρξαν καθοριστικές για τη μοίρα του ελληνικού κόσμου. Συγκεκριμένα, στις αρχές Αυγούστου του 338 π.Χ. συγκρούστηκε στην πεδιάδα της Χαιρώνειας ο στρατός του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου με τη συνασπισμένη στρατιά των νότιων Ελλήνων (Αθηναίων, Θηβαίων και πόλεων του Βοιωτικού Κοινού, Φωκέων, Κορινθίων, Αχαιών, Μεγαρέων, Ακαρνάνων, Κερκυραίων, Λευκαδιτών, Ευβοέων και μισθοφόρων). Η μάχη της Χαιρώνειας με νικητή τον Φίλιππο αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, καθώς σήμανε το τέλος της κυριαρχίας της παλαιάς ελληνικής πόλης – κράτους και άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία των μεγάλων ελληνιστικών βασιλείων.
Καθοριστικής σημασίας υπήρξε η σύγκρουση του ρωμαϊκού στρατού του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα με τις δυνάμεις του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη Στ΄το 86 π.Χ. Η συγκεκριμένη μάχη με νικητή τον Σύλλα, εδραίωσε την κυριαρχία των Ρωμαίων, οι οποίοι έγιναν πλέον οι κύριοι ρυθμιστές της τύχης της Ελλάδας και έδωσε τέλος στον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων στον ελλαδικό χώρο.
Μια ακόμα καθοριστικής σημασίας μάχη, η μάχη του Βοιωτικού Κηφισού, έγινε στην περιοχή το 1311 μ.Χ. Το αποτέλεσμα της μάχης ήταν ολέθριο και έθεσε το τέλος της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα. Παράλληλα οι Καταλανοί, αν και νομάδες, εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Στερεά Ελλάδα (στη Λιβαδειά) επιβάλλοντας την κυριαρχία τους.
