Ο φόβος φυλάει τα έρημα. Επαφές συλλέκτη με διαβόητο αρχαιοκάπηλο, και αγορές κάποιων αρχαιοτήτων από αυτόν, πυροδότησαν διαμάχες ως προς μια έκθεση με αρχαία ελληνικά αντικείμενα, η οποία περιοδεύει στις ΗΠΑ. Μπορεί μέχρι τώρα η σχέση του Σολ Ρόμπιν και τον διαβόητο Ρόμπερτ Χεχτ να μη δημιουργούσε προβλήματα, αλλά έχουν πολλά αλλάξει στις ΗΠΑ. Η ευαισθησία των μουσείων απέναντι σε αρχαία που έχουν διακινηθεί εν δυνάμει λαθραία, οδήγησε στη ματαίωση της έκθεσης στο Ντένβερ και στην απόλυση του επιμελητή που την είχε οργανώσει εξ αρχής.
Οι αμφιβολίες για την «καθαρή» προέλευση των εκθεμάτων εμφανίστηκαν σε μουσείο του Ντένβερ, όπου επρόκειτο να ταξιδέψει η έκθεση «Από το Χάος στην Τάξη». Ηταν μια έκθεση που σημείωνε επιτυχία όπου είχε παρουσιαστεί μέχρι τότε. Την είχε οργανώσει το Μουσείο Καλών Τεχνών στην Αγία Πετρούπολη της Φλόριντα και είχε παρουσιαστεί σε αυτό, ενώ επίσης έγιναν κάποιες «στάσεις» και στη Νότια Καρολίνα και το δρομολόγιο θα συνεχιζόταν προς τα δυτικά.
Κεντρική ιδέα ήταν να παρουσιαστεί «η προέλευση της ελληνικής τέχνης με έναν νέο τρόπο», όπως είπε ο Michael Bennett, ο πρώην επιμελητής της. Περιλαμβάνονται έργα από τη λεγόμενη Γεωμετρική περίοδο, περίπου από το 900 έως το 700 π.Χ.
Αλλά νωρίτερα φέτος, όταν η έκθεση ήταν προγραμματισμένη να ταξιδέψει στο Μουσείο Τέχνης του Ντένβερ, το προσωπικό εκεί ήγειρε ενστάσεις, επειδή πολλά από τα 57 αντικείμενα δεν είχαν λεπτομερή προέλευση. Καμία από τις αρχαιότητες, που ανήκουν στη συλλογή του επιχειρηματία και συλλέκτη Sol Rabin, δεν είχε αποδειχθεί ότι είχε λεηλατηθεί, αλλά μερικά είχαν αγοραστεί από πωλητές που έχουν κατηγορηθεί για χειρισμό κλεμμένων αρχαιοτήτων στο παρελθόν, σημείωσαν οι υπεύθυνοι του μουσείου του Ντένβερ (εννοώντας κυρίως τον Ρόμπερτ Χεχτ).
Το μουσείο του Ντένβερ έζησε πρόσφατα το δικό του σκάνδαλο, όταν επέστρεψε τέσσερα αντικείμενα στην Καμπότζη. Εγινε λοιπόν πιο προσεκτικό και επεσήμανε ότι πολλά αρχαία είχαν αμφίβολη ιστορία προέλευσης. Ο διευθυντής Christoph Heinrich, πρότεινε την αναβολή της έκθεσης, με την ελπίδα ότι τα ζητήματα προέλευσης θα μπορούσαν να επιλυθούν.
«Είμαι βέβαιος ότι είστε εξοικειωμένοι με το πώς τα μεταβαλλόμενα νομικά και ηθικά πρότυπα και αντιλήψεις σχετικά με τη συλλογή και την έκθεση αρχαιοτήτων βρίσκονται στο επίκεντρο πολλών μουσείων του παγκόσμιου πολιτισμού σήμερα, συμπεριλαμβανομένου του δικού μας», έγραψε ο Χάινριχ στους αξιωματούχους της Αγίας Πετρούπολης. Περιέγραψε την έκθεση ως ρίσκο, σημειώνοντας ότι το Ντένβερ «είχε βιώσει πρόσφατα αρνητικά δημοσιεύματα για έναν μικρό αριθμό παλαιών συλλογών μας».
Η έκθεση δεν έφτασε ποτέ στο Ντένβερ. Δύο μήνες αργότερα, ο Μπένετ, ο επιμελητής στην Αγία Πετρούπολη, τέθηκε σε άδεια. Ένα μήνα μετά, απολύθηκε.
Αδιευκρίνιστες παραμένουν οι ακριβείς συνθήκες της απόλυσης του Μπένετ. Οι υπεύθυνοι του μουσείου αρνήθηκαν να διευκρινίσουν το σκεπτικό τους, λέγοντας ότι δεν μπορούσαν να συζητήσουν θέματα προσωπικού, αλλά σε δήλωσή τους τόνισαν τη σημασία της τήρησης των υψηλότερων προτύπων σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο και είπαν ότι είχαν ξεκινήσει μια πλήρη αναθεώρηση προέλευσης της συλλογής του μουσείου.
Σύμφωνα με την εφημερίδα New York Times, η οποία αποκάλυψε το θέμα, τα πράγματα στον κόσμο της τέχνης έχουν αλλάξει. Ενώ πολλά μουσεία κάποτε «κυνηγούσαν» αρχαία αντικείμενα χωρίς να ενδιαφέρονται για τις ιστορίες προέλευσής τους, οι επιμελητές τις τελευταίες δεκαετίες έχουν υιοθετήσει αυστηρότερα πρότυπα. Πρότυπα που έχουν σχεδιαστεί για να διασφαλίζουν ότι οι αρχαιότητες που αποκτούν ή εκθέτουν δεν έχουν λεηλατηθεί ή κλαπεί. Τα τελευταία χρόνια, δεκάδες αντικείμενα έχουν επιστραφεί σε χώρες σε όλο τον κόσμο αφού τα μουσεία αναγνώρισαν ότι είχαν παραπλανηθεί σε συναλλαγές ή ότι δεν είχαν κάνει επαρκείς έρευνες για την προέλευση των έργων τέχνης.
Ορισμένοι ειδικοί είπαν ότι ήταν απερίσκεπτο για τον Μπένετ και το μουσείο να εγκαταστήσουν την έκθεση χωρίς να έχουν κάνει περισσότερα για να διερευνήσουν την προέλευση ορισμένων από τα αντικείμενα. Ο ίδιος ο επιμελητής και οι υποστηρικτές του, θεωρούν υπερβολική την αντίδραση, ενώ αντιδράσεις υπήρξαν και στο Διοικητικό Συμβούλιο του Μουσείου, όπως και από χορηγούς.
Δεν έχουν δίκιο, καθώς ναι μεν δεν είναι γνωστό πως στην έκθεση υπάρχουν αρχαιότητες που έχουν διακινηθεί λαθραία, αλλά υπάρχει κενό στην ιστορία προέλευσης και αυτό, σύμφωνα με τα σύγχρονα πρότυπα, πρέπει να σημαίνει συναγερμό για συλλέκτες και μουσεία.
Αρκετά μεγάλα μουσεία των ΗΠΑ με συλλογές αρχαιοτήτων διαθέτουν αντικείμενα που οι ίδιοι ή ένας δωρητής απέκτησαν από τον Χεχτ, ο οποίος ήταν ένας από τους κορυφαίους εμπόρους αρχαίων αντικειμένων στον κόσμο. Και έχει πολλές φορές αποδειχθεί πως δεν είχαν διακινηθεί νόμιμα.
Οι σημερινές κατευθυντήριες γραμμές λένε ότι τα μουσεία πρέπει να ερευνούν αυστηρά και να εξετάζουν τους κινδύνους προτού προχωρήσουν ακόμα και σε δανεισμό αντικειμένων χωρίς «καθαρή» προέλευση.
Πριν πάει στην Αγία Πετρούπολη το 2018, ο Μπένετ είχε εργαστεί για πολλά χρόνια στο Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ, όπου τον θεωρούσαν κορυφαίο ειδικό των ΗΠΑ στον τομέα της ελληνικής και ρωμαϊκής τέχνης. Όμως, δύο από τις αγορές του εκεί έγιναν επίσης αντικείμενο ελέγχου.
Ένα ελληνικό χάλκινο άγαλμα του Απόλλωνα, το οποίο βρίσκεται ακόμα στο μουσείο, είχε αποσπασματική ιστορία προέλευσης και ένα αρχαίο ρωμαϊκό πορτρέτο έπρεπε να επιστραφεί στην Ιταλία.
Ούτε το Μουσείο Τέχνης Rollins, στο Winter Park, Φλόριντα, ούτε το Μουσείο Τέχνης Gibbes στο Charleston, SC, όπου περιόδευσε η έκθεση, έθεσαν ζητήματα σχετικά με τα αντικείμενα.
Ο Ράμπιν, πρόεδρος της Επιτροπής Αρχαίας Τέχνης στα Μουσεία Τέχνης του Χάρβαρντ, είπε ότι η συλλογή της ελληνικής τέχνης, η οποία περιλαμβάνει περίπου 700 κομμάτια, δημιουργήθηκε εδώ και αρκετές δεκαετίες, με τη συμβουλή του Μπένετ και του Ντέιβιντ Μίτεν, επίτιμου καθηγητή κλασικής τέχνης και αρχαιολογίας στο Χάρβαρντ, ο οποίος πέθανε πέρυσι. Είπε ότι δύο από τα αντικείμενα της παράστασης είχαν επίσης δοθεί ως δάνειο πρόσφατα σε άλλα μεγάλα μουσεία.
Ο Ράμπιν είπε ότι δεν ζήτησε από τους αντιπροσώπους με τους οποίους συνεργάστηκε για πλήρεις πληροφορίες προέλευσης, αλλά είχε αναζητήσει σαφείς διαβεβαιώσεις ότι τα αντικείμενα δεν είχαν κλαπεί. Δυστυχώς, όχι με σοβαρό τρόπο: κοιτώντας τον στα μάτια, όπως λέει ο ίδιος…
Υστερα αναρωτιέται πώς την πάτησε!
Ωρα για την Ελλάδα να διερευνήσει αν μπορεί να διεκδικήσει κάποιο από τα αρχαία της έκθεσης.
