Oριστικά χάνει η Τουρκία το ειδώλιο «Ο ατενίζων τα άστρα» (Guennol Stargazer όπως έχει ονομαστεί) ύστερα και από την απόφαση εφετείου της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με αυτήν, η χώρα δεν έχει κανένα δικαίωμα σε μαρμάρινο γλυπτό χιλιάδων ετών, επειδή δεν το διεκδίκησε όταν αυτό εμφανίστηκε σε εκθέσεις. Ετσι, ο πολύς Μάικλ Στάινχαρντ, που το έβγαλε σε δημοπρασία μέσω Christie’s, και εισέπραξε 12,7 εκατομμύρια δολάρια, δεν θα διωχθεί, ενώ το υπέροχο ειδώλιο πολύ μεγάλης τέχνης θα παραμείνει εκτός της χώρας στην οποία αποκαλύφθηκε.
Όλα αυτά είναι μέρος της αδικίας που υπάρχει στο διεθνές νομικό πλαίσιο και προστατεύει κατόχους, συλλέκτες και οίκους δημοπρασιών. Οι νόμοι είναι ξεκάθαροι. Αν το θέλεις, πρέπει να το διεκδικήσεις ως χώρα προέλευσης μόλις κάνει την εμφάνισή του. Ούτε τότε είναι σίγουρο πως θα κερδίσεις τη δικαστική διαμάχη, αλλά είναι η μόνη περίπτωση. Αν αυτό έχει παρουσιαστεί δημόσια, σημαίνει για τους νομικούς πως ολιγώρησες και (δυστυχώς) χάνεις τα δικαιώματά σου.
Η υπόθεση είχε εκδικαστεί το 2021 σε πρώτο βαθμό και η τουρκική δημοκρατία δεν δικαιώθηκε. Το Εφετείο επικύρωσε την προηγούμενη απόφαση, ενεργώντας με βάση το αμερικανικό δίκαιοΤο μαρμάρινο ειδώλιο Stargazer δημιουργήθηκε περίπου το 3000 έως το 2200 π.Χ. στο Kulaksizlar της Ανατολίας, στη σύγχρονη Τουρκία. Το 1961, ο έμπορος έργων τέχνης JJ Klejman το πούλησε σε ζευγάρι συλλεκτών έργων τέχνης, τον Alastair και την Edith Martin, στη Νέα Υόρκη. Πού, πότε ή πώς βρήκε ο Kejman το αρχαίο, είναι άγνωστο.
Οι Μάρτιν δάνεισαν το αντικείμενο στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης από το 1968 έως το 1993, οπότε και το πούλησαν στη Γκαλερί Merrin. Ο Michael Steinhardt αγόρασε το Stargazer από τη γκαλερί την ίδια χρονιά. Το ειδώλιο βρέθηκε ξανά στο Met από το 1999 έως το 2007.
Δέκα χρόνια αργότερα, ο Steinhardt το πούλησε μέσω του Christie’s, αν και ο αγοραστής δεν το πήρε ποτέ στην κατοχή του. Λίγες εβδομάδες αργότερα, η Τουρκία κινήθηκε νομικά επιδιώκοντας τον επαναπατρισμό του.
Ο δικηγόρος του Steinhardt, Andrew J. Levander, δήλωσε ότι η πρόσφατη απόφαση του δικαστηρίου επιβεβαίωσε πως ο πελάτης του «ήταν ένας απλός αγοραστής αρχαιοτήτων χωρίς το ίδιο καθήκον να ερευνήσει την προέλευσή του όπως οι έμποροι έργων τέχνης ή τα μουσεία». (Καθόλου έτσι δεν είναι, αλλά πλέον δεν υπάρχει νομικό έδαφος ώστε να αντικρουστούν όλα αυτά).
Ο Steinhardt, ωστόσο, δεν είναι εντελώς «συνηθισμένος αγοραστής αρχαιοτήτων». Η συλλογή του δισεκατομμυριούχου υπολογίστηκε σε πάνω από 200 εκατομμύρια δολάρια και έχουν γίνει πολλές κατασχέσεις από την Εισαγγελία του Μανχάταν. Επιπλέον, στο πλαίσιο συμφωνίας για επιστροφή αρχαιοτήτων που υπέγραψε, έχει δεχθεί τον όρο να μην διατηρεί εφεξής αρχαιότητες ως συλλέκτης. Και μάλιστα, εφ’ όρου ζωής.
Στη δίκη του 2021, η Τουρκία παρουσίασε στοιχεία ισχυρίστηκε ότι ο δισεκατομμυριούχος θα είχε αγοράσει το αντικείμενο είτε κλαπεί είτε όχι. Το δικαστήριο απέρριψε τα στοιχεία ως άσχετα και διαπίστωσε ότι η υποτιθέμενη αποτυχία του Steinhardt να επικοινωνήσει με την Τουρκία, τη γκαλερί ή τους πρώτους αγοραστές της Νέας Υόρκης, τους Martins, δεν άφησε το δικαστήριο με «ακράδαντη πεποίθηση ότι έχει διαπραχθεί λάθος».
Το δικαστήριο ανέφερε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού γνώριζε την τοποθεσία του Stargazer στη Νέα Υόρκη και ως εκ τούτου «θα έπρεπε να έχει εκφράσει τα πιθανά επιχειρήματά του στη δεκαετία του 1990».
Με την κομψή, μίνιμαλ μορφή και τα μάτια του στραμμένα ελαφρώς προς τους ουρανούς, αυτό το σπάνιο πλήρες είδωλο από την Ανατολία είναι ένα από τα καλύτερα και μεγαλύτερα διατηρημένα γυναικεία ειδώλια από μάρμαρο Ανατολίας τύπου Kiliya. Εχει ύψος 22.8 εκατοστά και οι αρχαιολόγοι του έδωσαν αυτό το όνομα που προέρχεται από την ελαφρώς κεκλιμένη γωνία με την οποία το μεγάλο κεφάλι στηρίζεται στον λεπτό λαιμό, δημιουργώντας έτσι την ιδιότυπη εντύπωση της φιγούρας που κοιτάζει ψηλά τους ουρανούς.
Υπάρχουν μόνο περίπου 15 σχεδόν πλήρη είδωλα που σώζονται, αν και αποσπασματικά παραδείγματα, ιδιαίτερα κεφάλια, αφθονούν.
Το προηγούμενο ανάλογο ειδώλιο, πουλήθηκε στον οίκο Christie’s στη Νέα Υόρκη στις 5 Ιουνίου 2005 για 1.808.000 δολάρια. Η αύξηση της τιμής είναι εντυπωσιακή.
Το Guennol Stargazer ήταν μέρος της συλλογής Guennol, η οποία σχηματίστηκε από τους εξέχοντες συλλέκτες τέχνης Alastair Bradley Martin και τη σύζυγό του, Edith. «Guennol» είναι η ουαλική λέξη για το «Martin».
Ειδώλιο με παρόμοια μορφή υπάρχει και στη συλλογή Στερν, την οποία έχει αποκτήσει η Ελλάδα δια δωρεάς από τον συλλέκτη με τον όρο να παραμείνει επί τουλάχιστον 25 χρόνια στο ΜΕΤ. Τα ειδώλια αυτού του τύπου μοιάζουν εξαιρετικά με τα κυκλαδικά ειδώλια, εις τρόπον ώστε να είναι πρακτικά αδύνατον να προσδιορίσει κανείς με πλήρη βεβαιότητα την προέλευσή τους – Κυκλάδες, ή Μικρασιατική ακτή;
Και αυτό διότι πολλά έχουν βρεθεί σε χέρια συλλεκτών και σε αγορές ύστερα από παράνομη ανασκαφή. Πολύ λίγα είναι όσα έχουν βρεθεί σε κανονική ανασκαφή και κοσμούν σήμερα τα μουσεία μας.
