Ευκαιρία για το φιλότεχνο κοινό να αποκτήσει σε περίπου ένα μήνα όχι έναν αλλά τρεις πίνακες από αυτούς που βγαίνουν στην αγορά, δίνεται χάρη στη δημοπρασία του οίκου Βέργου, που θα γίνει τέλη Νοεμβρίου στο Ζάππειο. «Η Νίκη» του Κωνσταντίνου Παρθένη, «Η θεά του αέρος Ηρα» και «Διά τής Καμήλου ταξιδευόμενος Άραψ από Αίγυπτον εις Σουδάν» του Θεόφιλου, θα βρουν στη δημοπρασία αυτή, ύστερα και από χθεσινή θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, που ήταν απαραίτητη, καθώς πρόκειται για κηρυγμένα έργα.
Η «Νίκη» λάδι σε μουσαμά (διαστάσεων 74 Χ82 εκ.), είναι ένα από τα δώδεκα έργα του Κωνσταντίνου Παρθένη που χαρακτηρίστηκαν μαζί με κειμήλια και αρχειακό υλικό, με σχετική Υπουργική Απόφαση ως «έργα τέχνης που χρειάζονται ειδική Κρατική προστασία σύμφωνα με το άρθρο 1 του Ν. 1469/50», διότι «είναι συνδεδεμένα με έναν από τους σπουδαιότερους νεοέλληνες ζωγράφους που κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της τέχνης του τόπου μας και αποτελούν ενδεικτικά έργα της ιδεολογίας και της ιστορίας μίας εποχής. Επίσης, αποτελούν σημαντικότατα τεκμήρια της νεοελληνικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς».
Σημειώνεται ότι τα ανωτέρω έργα είχαν βρεθεί, μαζί με άλλα, κατά την αποσφράγιση και απογραφή των διαμερισμάτων του υιού του Κωνσταντίνου Παρθένη Νικολάου-Γερασίμου, μετά τον θάνατο αυτού. Η επιλογή των συγκεκριμένων δώδεκα (12) πινάκων και η πρόταση για τον χαρακτηρισμό τους έγινε από την Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, κατόπιν και της πραγματογνωμοσύνης που διενήργησε επιτροπή αποτελούμενη από υπαλλήλους της, επί τη βάσει της ιδιαίτερης αισθητικής τους ποιότητας και ιστορικής σπουδαιότητας.
Κλιμάκιο υπαλλήλων του ΥΠΠΟΑ μετέβη στα γραφεία του οίκου Δημοπρασιών «Βέργος» όπου και πραγματοποίησε αυτοψία – επιστημονική εξέταση, φωτογράφηση και καταγραφή του κινητού μνημείου. Σύμφωνα με την έκθεση που υπέβαλαν στη ΔΙΝΕΠΟΚ η κατάσταση διατήρησης του ζωγραφικού έργου «Νίκη», λάδι σε μουσαμά, διαστάσεων 74Χ82, κρίνεται πολύ καλή χωρίς προβλήματα φθοράς ζωγραφικής επιφάνειας όσο και πλαισίου, σε σχέση με την φωτογραφική αποτύπωση του 1999, που διαθέτει στο αρχείο της η ΔΙΝΕΠΟΚ
Δεκαετία του 50
Το έργο περιλαμβάνεται στις αλληγορικές συνθέσεις που φιλοτέχνησε ο Κωνσταντίνος Παρθένης (Αλεξάνδρεια Αιγύπτου, 10 Μαΐου 1878 – Αθήνα, 25 Ιουλίου 1967) κατά τη δεκαετία του 1950. Στη χρονολόγηση αυτή συνηγορούν αφενός μεν η χρήση διακεκομμένων γραμμών στην απόδοση των μορφών, αλλά και η λιτή χρωματική παλέτα, στοιχεία που υιοθέτησε την περίοδο αυτή ο καλλιτέχνης.
Η σύνθεση χωρίζεται σε δύο ζώνες. Στην ευρύτερη ανώτερη ζώνη εικονίζονται, παρατακτικά διατεταγμένες, τρεις μορφές. Οι δύο ακριανές φέρουν φωτοστέφανο. Η αριστερή κρατά ξίφος ενώ η δεξιά σκήπτρο με σταυρό. Η κεντρική μορφή φέρει φτερά (πρόκειται προφανώς για τη Νίκη) και διακρίνεται για την θριαμβευτική χειρονομία της. Στη σύνθεση περιλαμβάνονται δύο άγγελοι, που οριοθετούν προς τα πάνω τη σκηνή. Ο ένας από αυτούς φέρει στεφάνι για να στέψει τη Νίκη ενώ ο άλλος κλαδί.
Οι τέσσερις επιμέρους συνθέσεις της κατώτερης, εν είδει ζωφόρου, ζώνης δίνουν την εντύπωση ότι είναι ημιτελείς. Στην πρώτη σκηνή αριστερά εικονίζονται αντιμέτωπα πλοία – πιθανώς τριήρεις. Ακολουθεί σκηνή με έφιππο στρατιώτη, ο οποίος πιθανώς να ταυτίζεται με τον βασιλέα Κωνσταντίνο κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Η τρίτη σκηνή, που περιλαμβάνει στρατιώτη και σημαία, φαίνεται επίσης να αναφέρεται στη σύγχρονη πολεμική ιστορία της Ελλάδας. Στην τελευταία – εμφανώς ημιτελή – σκηνή διακρίνεται στο βάθος η Ακρόπολη με τον Παρθενώνα. Γενικά, λοιπόν, πρόκειται για σκηνές που σχετίζονται πιθανώς με νικηφόρες μάχες της ελληνικής ιστορίας, από την αρχαιότητα μέχρι τους νεότερους χρόνους.
Προσχέδιο της «Νίκης» βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή Επίσης, μία μικρότερων διαστάσεων εκδοχή του δημοπρατούμενου έργου συνοδευόμενη από πλήθος σχετικών προπαρασκευαστικών σπουδών ανήκει στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης (αρ. έργου 6665, 47,5 x 52 εκ.).Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι η Αλληγορική σύνθεση – Νίκη απασχόλησε έντονα τον Παρθένη, αφού όχι μόνο εκτέλεσε αρκετά προσχέδια σε χαρτί (είτε για τη συνολική σύνθεση είτε για τμήματά της) αλλά μετέφερε το θέμα και στον καμβά, σε διαφορετικές διαστάσεις.
Ηρα και Αραψ
Τα έργα του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ έχουν χαρακτηριστεί, μαζί με όλα τα σωζόμενα, ως χρήζοντα ειδικής κρατικής προστασίας», με βάση τις διατάξεις του Ν. 1469/1950 και επομένως θεωρούνται μνημεία.
Τα δύο έργα που θα βγουν στη δημοπρασία, έχουν δημοσιευθεί στην έκδοση «Θεόφιλος» της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, του 1967, σύμφωνα με την οποία, όπως αναγράφεται στον τίτλο, τα δύο έργα ανήκαν στην «συλλογή Τ. Ελευθεριάδη, Πέτρα Μυτιλήνης».
Σύμφωνα με την έκθεση αυτοψίας και τεκμηρίωσης, τα έργα περιγράφονται ως εξής:
1) Ανυπόγραφος πίνακας με τίτλο «Η Θεά τού Αέρος Ήρα», ο οποίος αναγράφεται στην άνω πλευρά. Αποδίδεται σε φορέα αποτελούμενο από τρία τμήματα ξύλινου ανοίγματος, στα οποία διατηρούνται σιδερένια καρφιά. Ο πίνακας είναι τελαρωμένος και στην πίσω όψη στερεώνονται δύο νεώτερα καρφωτά τρέσα, στο ένα από τα οποία υπάρχει τυπωμένο σημείωμα: «17 Η θεά του Αέρος Ήρα, λάδι σε ξύλο». Διαστάσεις: 44×39 εκ., Τέμπερα σε ξύλο, τέλη 19ου- 20ος αι.
2) Ανυπόγραφος πίνακας με τίτλο «Διά τής Καμήλου ταξιδευόμενος Άραψ από Αίγυπτον εις Σουδάν» ο οποίος αναγράφεται στην άνω πλευρά. Και σε αυτή την περίπτωση ο ξύλινος φορέας αποτελείται από δύο τμήματα, τα οποία στην πίσω όψη στερεώνονται με δύο τρέσα. Ένα τυπωμένο σημείωμα αναγράφει τον τίτλο και τις διαστάσεις του έργου.
Άραψ. Διαστάσεις: 43 Χ 38 εκ. Τέμπερα σε ξύλο, τέλη 19ου- 20ος αι.
Η κατάστασή τους κρίνεται καλή με προτεινόμενες μελλοντικές επεμβάσεις συντήρησης.
Το ΚΣΝΜ γνωμοδότησε ομόφωνα υπέρ της άδειας πώλησης, Η «Νίκη» θα έχει κατά πάσα πιθανότητα τιμή εκκίνησης 90- 120 χιλιάδες ευρώ και τα δύο έργα του Θεόφιλου, που θα πωληθούν ως ένας λαχνός, 20- 30.000. Η ανοικτή δημόσια δημοπρασία θα λάβει χώρα στο Ζάππειο, χωρίς τη φυσική παρουσία των έργων.
Το καθεστώς προστασίας των δημοπρατούμενων μνημείων, καθώς επίσης και η – βάσει της παρ 1 του άρθρου 34 του Νόμου Ν. 4858/2021 – απαγόρευση εξαγωγής τους από την Ελληνική Επικράτεια, θα αναγράφονται ρητά στον κατάλογο της δημοπρασίας.
Και τώρα η έκπληξη: Μετά το πέρας της δημοπρασίας, εφόσον υπάρξουν προσφορές, θα γνωστοποιηθούν εγγράφως στο ΥΠΠΟΑ-ΔΙΝΕΠΟΚ η τελική τιμή κατακύρωσης και τα στοιχεία του πλειοδότη για την προβλεπόμενη από το νόμο πιθανή άσκηση του δικαιώματος προτίμησης εκ μέρους του Δημοσίου ή των Μουσείων του άρθρου 45 του Ν. 4858/2021, στην τελική τιμή κατακύρωσης και εντός της προθεσμίας που ορίζει το άρθρο 28 του ανωτέρω Νόμου. Δηλαδή, το κράτος μπορεί να αγοράσει στην τιμή που θα καταλήξει το κάθε έργο, αν την κρίνει συμφέρουσα.
