Με τις διατάξεις των άρθρων 2 (παρ. 1) και 6 (παρ. 1, 2, 4) του ν. 4623/2019 και 10 παρ. 6 περίπτ. α΄ του ν. 4625/2019, καθώς και του άρθρου 177 παρ. 3 του ν. 4635/2019 θεσπίσθηκαν από την Κυβέρνηση της ΝΔ αλλαγές στον τρόπο συγκρότησης της οικονομικής επιτροπής, της επιτροπής ποιότητας ζωής, καθώς και των Δ.Σ. δημοτικών νομικών προσώπων (Δ.Ε.Υ.Α. κ.λπ.), προκειμένου στα όργανα αυτά να υπάρχει πλειοψηφία της παράταξης του Δημάρχου. Ο λόγος αυτών των επειγουσών αλλαγών ήταν σαφής και αντικειμενικός: με το σύστημα της «απλής αναλογικής», το οποίο εφηύρε και θέσπισε ο ΣΥΡΙΖΑ προκειμένου να αποκτήσει ερείσματα στην Αυτοδιοίκηση (και ενώ ήδη γνώριζε ότι σε κεντρικό επίπεδο πνέει τα λοίσθια), σε 231 από τους 332 Δήμους της Χώρας (δηλαδή στα 2/3), οι παρατάξεις των Δημάρχων δεν απέκτησαν την πλειοψηφία στα Δημοτικά Συμβούλια (!), με αποτέλεσμα η ακυβερνησία και το μπάχαλο σε τοπικό επίπεδο να είναι δεδομένα ακόμα και πριν την ουσιαστική εφαρμογή του Νόμου της απλής αναλογικής, δηλαδή την 01-09-2019.
Του Ευστράτιου Χαρχαλάκη *
Με βάση την πρόσφατη Γνώμη (760/2022) του Γ΄ Τμήματος του ΣτΕ (δεν ήταν η πρώτη αντίστοιχη, υπάρχουν τουλάχιστον άλλες 2), θεωρήθηκε (κατά πλειοψηφία και όχι ομόφωνα) ότι οι ανωτέρω διατάξεις με βάση τις οποίες θεσπίστηκε τόσο η μεταφορά οικονομικών κυρίως αρμοδιοτήτων από τα Δ.Σ. στην Οικονομική Επιτροπή των Δήμων όσο και η υποχρεωτική πλειοψηφία της παράταξης του Δημάρχου στις επιτροπές (Οικονομική, Ποιότητας Ζωής, ΝΠΔΔ κ.λπ.) «παραβιάζουν τα δικαιώματα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, καθώς και τις αρχές της ελεύθερης και ανόθευτης εκδήλωσης της λαϊκής θέλησης, ως έκφρασης της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, και της ισότητας των όρων του εκλογικού ανταγωνισμού, σύμφωνα με τα άρθρα 1 (παρ. 1 και 2), 4 (παρ. 1), 5 (παρ. 1), 51 (παρ. 3), 52 και 102 (παρ. 2) του Συντάγματος, δεδομένου ότι τόσον οι εκλογείς όσο και οι εκλεγέντες δημοτικοί σύμβουλοι είχαν συνεκτιμήσει, για τη διαμόρφωση της εκλογικής τους βούλησης, τις ισχύουσες κατά τον χρόνο των εκλογών αυτών ρυθμίσεις του ν. 4555/2018 (άρθρα 76 και 91), με τις οποίες προβλεπόταν η συγκρότηση των προαναφερόμενων συλλογικών οργάνων χωρίς αντίστοιχη ρύθμιση περί πλειοψηφίας της παράταξης του δημάρχου».
Ωστόσο, σύμφωνα με την γνώμη της μειοψηφίας (altera pars) στο Γ΄ Τμήμα του ΣτΕ «δεν συντρέχει παραβίαση των ανωτέρω αρχών και δικαιωμάτων, δεδομένου ότι ο ν. 4555/2018 δεν προέβλεπε την άμεση ανάδειξη των μελών της οικονομικής επιτροπής, της επιτροπής ποιότητας ζωής και των διοικητικών συμβουλίων των εν λόγω δημοτικών νομικών προσώπων από το εκλογικό σώμα, αλλά τον ορισμό τους έμμεσα από το δημοτικό συμβούλιο. Εξ άλλου, κατά την ίδια γνώμη, όσον αφορά ειδικότερα την οικονομική επιτροπή και την επιτροπή ποιότητας ζωής, τυχόν αντισυνταγματικότητα της μεταφοράς αρμοδιοτήτων σε αυτές από το δημοτικό συμβούλιο με τον ν. 4623/2019 δεν επηρεάζει, πάντως, τη συνταγματικότητα των επίδικων περί συγκρότησής τους διατάξεων, αλλά αφορά τη νομιμότητα των αντίστοιχων αποφάσεων των εν λόγω επιτροπών στο πλαίσιο της άσκησης των ανωτέρω μεταβιβασθεισών αρμοδιοτήτων».
Με βάση τα ανωτέρω, και μετά από σχεδόν 10 χρόνια Δήμαρχος και πολλαπλάσια αυτοδιοικητικός, εκτιμώ τα ακόλουθα:
- Η θέσπιση της απλής αναλογικής στην Τοπική Αυτοδιοίκηση Α΄ και Β΄ Βαθμού από τον ΣΥΡΙΖΑ με το Ν.4555/2018 (πρόγραμμα Κλεισθένης) υπήρξε μια συνειδητή πολιτική πράξη απορρύθμισης των τοπικών κοινωνιών καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ ουδέποτε είχε σοβαρά ερείσματα στους Δήμους και με αυτόν τον τρόπο επιχείρησε να τα αποκτήσει. Συγκροτήθηκαν ευκαιριακοί και ετερόκλητοι δημοτικοί συνδυασμοί πανελλαδικά, με μοναδικό στόχο να αποτελέσουν ανάχωμα στην πανελλαδική εκλογική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ που όλοι γνώριζαν ότι θα ερχόταν αργά ή γρήγορα.
- Η απλή αναλογική με τον τρόπο που θεσπίστηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ δεν υπάρχει και δεν εφαρμόζεται σε κανένα κράτος του κόσμου. Σε καμία σοβαρή δυτική χώρα δεν εμποδίζεται με τέτοιες νομικές αλχημείες ο εκλεγμένος Δήμαρχος, να εφαρμόσει και να υλοποιήσει το πρόγραμμά για το οποίο τον εξέλεξαν οι πολίτες. Ματαίως ζητούσαν οι αυτοδιοικητικοί από τον τότε Υπουργό Πάνο Σκουρλέτη να τους υποδείξει έστω και ένα κράτος της πολιτισμένης Δύσης που να ισχύει το συγκεκριμένο σύστημα στις τοπικές εκλογές. Ο Υπουργός «περί άλλων τύρβαζε» και επικαλούνταν συνεχώς και αορίστως την «Δημοκρατία».
- Η επίκληση στη «Δημοκρατία» για την εφαρμογή της (παντελώς ανεφάρμοστης) απλής αναλογικής στους Δήμους και τις Περιφέρειες αποδείχθηκε καθαρά προσχηματική. Είναι η εύκολη απάντηση για κάποιον που δεν έχει σοβαρά και αντικειμενικά επιχειρήματα. Και αυτό διότι δεν γίνεται να μιλάμε για Δημοκρατία και σεβασμό της λαϊκής βούλησης όταν η παράταξη ενός Δημάρχου που εξελέγη με 60 ή 70% (δεν έχει καμία σημασία αν εξελέγη τη 2η Κυριακή) αδυνατεί να περάσει έστω και την πιο απλή απόφαση από το Δ.Σ. επειδή οι αντιπολιτευόμενες παρατάξεις καταστρατηγούν την δοτή πλειοψηφία τους με μοναδικό σκοπό έναν στείρο αντιπολιτευτικό λόγο. Και μην πει κανείς ότι αυτό δεν γίνεται. Διότι αυτό γίνεται! Η πλειοψηφία των αντιπολιτεύσεων καταστρατηγεί τα δικαιώματα που έλαβε μέσω της απλής αναλογικής απλά και μόνο για να φωνασκεί, για να δημιουργεί εντυπώσεις, για να μπλοκάρει τις προτάσεις και τα έργα των Δημάρχων. Όποιος αρνείται ότι συμβαίνουν αυτά, ζει στην ουτοπία. Φυσικά υπάρχουν αντιπολιτεύσεις που πράγματι ενεργούν αυτοδιοικητικά και αναπτυξιακά, αλλά δυστυχώς δεν αποτελούν τον κανόνα.
- Όταν ένας Δήμαρχος εκλέγεται, οι πολίτες που τον εξέλεξαν υπερψηφίζουν όχι μόνο το πρόσωπο του Δημάρχου αλλά και το προεκλογικό πρόγραμμα που εκείνος και η παράταξή του παρουσίασαν. Εφόσον ο Δήμαρχος εκλέγεται, η υλοποίηση του προγράμματος της παράταξής του είναι όχι απλά θεμιτή, αλλά συνταγματικά και ηθικά υποχρεωτική. Με λίγα λόγια, κανένας Νόμος, καμία απλή αναλογική, κανένα εκλογικό σύστημα, κανένας νομοθέτης, δεν έχει το δικαίωμα να θεσπίζει διαδικασίες που άμεσα ή έμμεσα οδηγούν σε τέλμα και αδιέξοδο την υλοποίηση των δημοτικών προγραμμάτων που εγκρίθηκαν από τους πολίτες διά της λαϊκής ετυμηγορίας.
- Η 760/2022 του Γ΄ Τμήματος του ΣτΕ ΔΕΝ είναι απόφαση άμεσα εκτελεστή, αλλά Γνώμη που παραπέμπεται για μείζονα οριστική κρίση στην Ολομέλεια του ΣτΕ. Πρόκειται για «συγκλίνουσα γνώμη με αντίθετη μειοψηφία» όπως αναφέρεται και στην ιστοσελίδα του Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου. Συνεπώς οι σύντροφοι των αντιπολιτεύσεων μάλλον βιάστηκαν να χαρούν. Ο Νόμος του Θεοδωρικάκου θα συνεχίσει να εφαρμόζεται κανονικά μέχρι το ΣτΕ να τον κρίνει οριστικά αντισυνταγματικό (όταν και εάν γίνει αυτό, συνήθης μέσος χρόνος κρίσης 3-4 χρόνια) και φυσικά μέχρι την έκδοση νέου Νόμου που θα αλλάζει τις κρινόμενες διατάξεις. Οι Νόμοι εφαρμόζονται ακόμα και αν είναι κακοί, αυτό αποτελεί βασική αρχή του δυτικού νομικού πολιτισμού από την αρχαιότητα: dura lex sed lex.
Η επίκληση της δυνατότητας ευρύτερων συναινέσεων σε τοπικό επίπεδο, ως ένα από τα ιδεολογικά προτάγματα του ΣΥΡΙΖΑ για την απλή αναλογική, καταρρέει ως τραπουλόχαρτο για έναν και μόνο λόγο: το ελληνικό πολιτικό σύστημα παραμένει εξαιρετικά ανώριμο σε ό,τι αφορά τις κομματικές ή παραταξιακές συνεργασίες. Κακώς; ναι κακώς, αλλά έτσι είναι. Ως χώρα αποκτήσαμε την πρώτη Κυβέρνηση συνεργασίας μόλις το 2011 (ξεχνάω το 1989) που αποδείχθηκε μάλιστα εξαιρετικά εύθραυστη, όταν οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης ήταν εξοικειωμένες με την πρακτική των συνεργασιών τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1980. Ούτε το ίδιο το σύστημα παιδείας βοηθάει σε αυτή την κατεύθυνση, καθώς επιβραβεύει την ατομικότητα και δεν πράττει τίποτε για την καλλιέργεια της ομαδικής και συνεργατικής κουλτούρας των μαθητών, που αποτελούν τους αυριανούς ηγήτορες, πολιτικούς, αυτοδιοικητικούς κ.λπ. Αυτή η παθογένεια αγαπητοί σύντροφοι του ΣΥΡΙΖΑ δεν θεραπεύεται «με ένα νόμο και ένα άρθρο». Πρώτα δημιουργείς συνθήκες και παιδεία συνεργασίας και μετά νομοθετείς την απλή αναλογική ως εφαρμογή πλέον μιας ήδη υπαρκτής πολιτικής κουλτούρας. Εσείς πράξατε το αντίθετο, διαλύοντας την αυτοδιοίκηση, οδηγώντας μεγάλους Δήμους σε πλήρη ακυβερνησία με τελικό αποδέκτη όλων αυτών των ιδεοληπτικών σας ενεργειών τους απλούς πολίτες. Για παράδειγμα τί δικαιολογία μπορείτε να βρείτε για τους δημότες μεγάλων ή μικρότερων Δήμων που μέχρι σήμερα (Απρίλη μήνα!) δεν έχουν ακόμα εγκεκριμένους προϋπολογισμούς επειδή μπλοκάρει τα πάντα η Αντιπολίτευση; Τί έχετε να πείτε στους πολίτες ενός Δήμου που με ποσοστό 60 ή 70% εξέλεξαν έναν Δήμαρχο βάσει συγκεκριμένου προγράμματος, το οποίο όμως δεν μπορεί να υλοποιήσει γιατί η τάδε παράταξη της Αντιπολίτευσης που πήρε 6% στις εκλογές απαιτεί να ενταχθούν οι δικές της προτάσεις στον προϋπολογισμό προκειμένου να τον υπερψηφίσει; Ωραία «Δημοκρατία». Να την χαίρεστε.
Εξάλλου χαρακτηριστικό της παταγώδους αποτυχίας της απλής αναλογικής είναι ότι ακόμα και οι Δήμαρχοι και αυτοδιοικητικοί που πρόσκεινται στον ΣΥΡΙΖΑ στράφηκαν ευθέως κατά του συγκεκριμένου νόμου όταν τον είδαν να εφαρμόζεται στην πράξη, αξιώνοντας ουσιαστικές αλλαγές για την επαναφορά της κανονικότητας στην Αυτοδιοίκηση.
Κατακλείοντας: η Αυτοδιοίκηση χρειάζεται σοβαρή θεσμική θωράκιση. Είναι ο σταθερότερος πυλώνας διοίκησης και ο πλέον εγγύς στα προβλήματα, τις ανάγκες, την καθημερινότητα των πολιτών. Είναι ο θεσμός που κράτησε όρθιες χιλιάδες κοινωνικές δομές μέσα σε μια μακρόχρονη κρίση, στηρίζοντας ουσιαστικά την ίδια την κοινωνία. Οι πολίτες απαιτούν έργο, όραμα, πράξεις, βελτίωση των υποδομών και της ποιότητας ζωής. Και για να επιτευχθούν όλα αυτά είναι υποχρεωτικό και συνταγματικά απαιτητό, οι Δημοτικές Αρχές που δημοκρατικά επιλέγονται από τους πολίτες να μπορούν απρόσκοπτα να λαμβάνουν αποφάσεις, να διοικούν, να υλοποιούν το πρόγραμμα που διά της λαϊκής βούλησης επιβραβεύτηκε, χωρίς εκπτώσεις, χωρίς συναλλαγές κάτω από τραπέζι, χωρίς παζάρια, χωρίς ιδεοληψίες. Ο ρόλος των αντιπολιτεύσεων είναι η υποβολή προτάσεων, ο έλεγχος, η συμβολή στην αναπτυξιακή διαδικασία, σε καμία περίπτωση όμως ο «με το έτσι θέλω» καθορισμός της ατζέντας, που αποτελεί υποχρέωση και δημοκρατικό προνόμιο όσων εκλέχτηκαν από τους πολίτες για να ασκήσουν διοίκηση. Αυτό σημαίνει Δημοκρατία. Δημοκρατία κανονική και όχι επίπλαστη.
* Ο κ. Ευστράτιος Αθ. Χαρχαλάκης είναι Δήμαρχος Κυθήρων – Αντικυθήρων. Μέλος Εθνικής Αντιπροσωπείας στην Επιτροπή των Περιφερειών της ΕΕ (EPP). Πρόεδρος Δικτύου Δήμων Νήσων Αττικής. Πρόεδρος Επιτροπής Νήσων της ΚΕΔΕ και Μέλος ΔΣ Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ) της ΚΕΔΕ.
