Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ανατρέξει κανείς στην Ιστορία: να την παρακολουθήσει ως ιστοριογράφος, εφαρμόζοντας τις αρχές της επιστήμης του, να τη μετατρέψει σε μυθοπλασία, γράφοντας ιστορικό μυθιστόρημα, ή να αναπαραστήσει τα ιστορικά γεγονότα με ακρίβεια, χωρίς να αλλάξει κατά το παραμικρό τις συντεταγμένες τους, αλλά μέσα από μιαν οιονεί μυθιστορηματική αφήγηση. Αυτό ακριβώς κάνει, τυλίγοντας τα ιστορικά συμβάντα σε ένα οιονεί μυθιστορηματικό ντύμα, ο Μιχάλης Ψύλος με το βιβλίο του «Δεσποινίς Στεφανόπολι. Μια άγνωστη πρωταγωνίστρια έξι δεκαετιών της ελληνικής Ιστορίας», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη με πρόλογο του Βασίλη Βασιλικού.
Για ποιο λόγο, όμως, προσφεύγουμε στην Ιστορία, ανασταίνοντας γεγονότα και πρόσωπα; Μα, είτε για να μιλήσουμε με παραδειγματικό (θετικό ή αρνητικό) τρόπο για το παρόν είτε για να υπενθυμίσουμε τη δράση και το έργο μιας λησμονημένης προσωπικότητας. Το πρώτο ο Ψύλος το δοκίμασε (και το πέτυχε πολύ αποτελεσματικά) με το βιβλίο του «Από τον Ράιχενμπαχ του Όθωνα… στον Ράιχενμπαχ της Μέρκελ. Εκατόν ογδόντα χρόνια γερμανοκρατίας στην Ελλάδα», που κυκλοφόρησε το 2014 και πάλι από τις εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη με πρόλογο του εκλιπόντος στο μεταξύ Γιώργου Δελαστίκ. Κι αν εκεί ο συγγραφέας ήθελε να ξεδιπλώσει το χρονικό της πολλαπλής γερμανικής διείσδυσης στη χώρα μας, με τον ανά χείρας ογκώδη τόμο επιδιώκει να ανακαλέσει την πολύχρονη παρουσία στην ελληνική δημοσιογραφική σκηνή της Ιωάννας Στεφανόπολι, η οποία υπήρξε πολιτική φίλη και έμπιστη συνεργάτρια του Ελευθερίου Βενιζέλου και ένας από τους πρώτους ανθρώπους που διηύθυναν το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ). Επί πολλά χρόνια δημοσιογράφος του Αθηναϊκού-Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ), όπως ονομάζεται σήμερα, και διευθυντής του επί τετραετία, ο Ψύλος είχε, προφανώς, έναν λόγο παραπάνω να ψάξει τη ιστορία της Στεφανόπολι.
Γεννημένη το 1875 και κόρη του δημοσιογράφου Αντωνίου Στεφανόπολι, η Ιωάννα ήταν η πρώτη ελληνίδα φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μπήκε στη Φιλοσοφική Σχολή το 1890 σε ηλικία μόλις δεκαπέντε ετών, συνεχίζοντας τις σπουδές της στο Παρίσι και επιστρέφοντας στις αρχές του 20ου αιώνα στην Αθήνα, όπου άρχισε να δημοσιογραφεί στη «Messager d`Athenes», τη γαλλόφωνη εφημερίδα του πατέρα της. Το 1913 θα αναλάβει την εφημερίδα μετά τον θάνατο του πατέρα ενώ ο Βενιζέλος σπεύδει να τη διορίσει διευθύντρια του Αθηναϊκού Πρακτορείου (άλλη μια πατρική κληρονομιά), δίνοντάς της την ευκαιρία να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της δύσκολης περιόδου του Εθνικού Διχασμού.
Για να γράψει το βιβλίο του, ο Ψύλος έψαξε τα πάντα: κρατικά και ιδιωτικά αρχεία, το ίδιο το αρχείο της Στεφανόπολι, υλικό από εφημερίδες και ειδησεογραφικά πρακτορεία της εποχής, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, βιβλία (της Ιωάννας και άλλων), εγχειρίδια πολιτικής και λογοτεχνικής ιστορίας, επιστολές και τηλεγραφήματα. Πέρα από τον βίο και τη δημοσιογραφική πολιτεία της Ιωάννας, το «Δεσποινίς Στεφανόπολι» είναι μια τοιχογραφική ανάπλαση της καθημερινής αθηναϊκής ζωής, από τις εφημερίδες που κρέμονταν στα περίπτερα μέχρι τα ζαχαροπλαστεία, τα καφενεία και τα εστιατόρια στα οποία σύχναζαν ανώνυμοι και επώνυμοι. Και θα βρούμε ακόμα εδώ τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, τους Ολυμπιακούς Αγώνες τους οποίους θα διοργανώσει η ναζιστική Γερμανία το 1936, αλλά και τη δίκη και την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και τις περισσότερες από τις κρίσιμες στιγμές του Εμφυλίου. Κι αυτά είναι μερικά μόνο από τα επεισόδια που έχουν χωρέσει στην αφήγηση του Ψύλου, που πλέκει ωραία, αν όχι και συναρπαστικά, τη μοναχική ζωή της Ιωάννας και την αφοσίωσή της στο δημοσιογραφικό επάγγελμα με τον ταραχώδη δημόσιο βίο της χώρας και τα τεράστια ζητήματα στα οποία ενεπλάκησαν επί μία εξηκονταετία όχι μόνο ο πολιτικός κόσμος, αλλά και οι πάσης τάξεως πολίτες.
Η Ιωάννα έγραψε στα γαλλικά και στα ελληνικά βιβλία για τη Μακεδονία και τα Δωδεκάνησα, που μέχρι τότε ονομάζονταν «Ανατολικές Σποράδες», για το θέμα των Κουτσόβλαχων και την προπαγάνδα της Ρουμανίας, αλλά και για την πολιτική των Νεότουρκων και του Κρεμάλ Ατατούρκ ενώ με την αρθρογραφία της οραματίστηκε τις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης». Με καταγωγή από τη Μάνη και την Κορσική, η Ιωάννα αγωνίστηκε από πολύ νωρίς για τα δικαιώματα των γυναικών, χωρίς καμία φεμινιστική εξαλλοσύνη, έγινε το επίκεντρο της προσοχής για τους ξένους δημοσιογράφους (εφημερίδες από διάφορες χώρες αναπαρήγαν συχνά τις απόψεις της) και απεχθανόταν σταθερά τον Χίτλερ και τους Ναζί. Στις 27 Μαρτίου του 1961, η δημοσιογραφική της οικογένεια της στη «Messager d`Athenes» την αποχαιρετούσε στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας, ενημερώνοντας τους αναγνώστες της πως «η κηδεία της αγαπημένης μας διευθύντριας θα τελεστεί στις 5 το απόγευμα στο Πρώτο Νεκροταφείο».
Αταλάντευτα δημοκρατική και βενιζελική, η Ιωάννα δεν συμπάθησε ποτέ ούτε την Αριστερά ούτε το Λαϊκό Κόμμα της συντηρητικής παράταξης. Κι αν ήταν βενιζελική, αυτό δεν την εμπόδισε να πορευτεί με γνώμονα πάντοτε το αγαθό του έθνους, αποφεύγοντας τον κομματισμό και τις κομματικές διαμάχες και πιστεύοντας, πάνω από όλα, στον διάλογο και στη δύναμη της συμφιλίωσης και της συνένωσης. Το τελευταίο αποτελεί και τον βασικό γνώμονα του Ψύλου προκειμένου να στήσει τον αφηγηματικό του μίτο και να αναδείξει την Ιωάννα ως ένα εξαιρετικά ζωντανό πρόσωπο: σαν μια γυναίκα η οποία καταλάβαινε καλύτερα από τους περισσότερους τον καιρό της κι είχε την ανάγκη να στρατεύεται μόνο όπου ένιωθε εκάστοτε πως επέτασσε το συμφέρον της Ελλάδας.
