Ένας αλγόριθμος αποτελείται από μια σειρά εντολών. Εντολές που έχουν αρχή και τέλος, είναι σαφείς και σκοπεύουν στην επίλυση ενός προβλήματος. Οι αλγόριθμοι ευνοούν τη βελτιστοποίηση των σύγχρονων υπολογιστικών συστημάτων και προγραμμάτων. Βελτιώνουν επίσης την επίδοση των συσκευών και μηχανών που εμείς οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε καθημερινά.
Η ικανότητα των αλγορίθμων να επιλύουν προβλήματα γρήγορα, επαναλαμβανόμενα και με ακρίβεια τους καθιστά αναπόσπαστο κομμάτι των νέων τεχνολογιών που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για καθημερινές διαδικασίες. Η ανάπτυξη δυνατών υπολογιστικών συστημάτων και η συνεχής ροή πληροφοριών από τους χρήστες έχουν αναδείξει νέες μορφές αλγοριθμικών τεχνολογιών δίνοντας ώθηση σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική.
Στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας, διαδικασίες όπως η επιλογή και η λήψη απόφασης, μεταβιβάζονται ολοένα και περισσότερο από τους ανθρώπους στους αλγόριθμους. Οι αλγόριθμοι όχι μόνο συμβουλεύουν αλλά κάποιες φορές αποφασίζουν κιόλας την ερμηνεία των δεδομένων και την επιλογή ενεργειών. Αποτελούν άλλοτε βασικά και άλλοτε βοηθητικά εργαλεία λήψης απόφασης, είτε σε τομείς της ζωής μας οι οποίοι δεν υπήρχαν πριν από μια δεκαετία (ποιες ενημερώσεις και ειδήσεις εμφανίζονται στις οθόνες των συσκευών μας), είτε σε παραδοσιακούς τομείς, όπου μέχρι σήμερα οι αποφάσεις λαμβάνονταν κυρίως από τον άνθρωπο, όπως λ.χ. η υγειονομική περίθαλψη και η απασχόληση.
Μέχρι στιγμής η χρήση αλγορίθμων γίνεται χωρίς να υπάρχει κάποια μορφή κοινωνικού ελέγχου. Γεννάται έτσι ανησυχία σε ηθικό επίπεδο σχετικά με την αλγοριθμική λήψη αποφάσεων λόγω της πολυπλοκότητας και της «αδιαφανούς» φύσης πολλών αλγορίθμων. Όταν ένας αλγόριθμος είναι «αδιαφανής» καθίσταται αδύνατο για τους τρίτους, τους «μη δημιουργούς» του να κατανοήσουν το σκεπτικό πίσω από οποιοδήποτε συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Αλλά και όταν ένας αλγόριθμος χρησιμοποιείται καταχρηστικά, εγείρονται πολλά ηθικά ζητήματα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα σχετικά με την καταχρηστική χρήση ενός αλγορίθμου αποτελεί η «μεροληψία της αναζήτησης». Ενώ επί της αρχής κανένας δεν μπορεί να χαρακτηρίσει ένα μηχάνημα ως «ρατσιστικό», ένας αλγόριθμος που διδάσκεται από το περιβάλλον του έχει ελάχιστες πιθανότητες να είναι απολύτως «αντικειμενικός».
Εν όψει της διαδεδομένης επίδρασης των αλγορίθμων στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική μας ζωή, πρέπει να ακολουθήσουμε μια πορεία που μεγιστοποιεί τα οφέλη των αλγορίθμων και, ταυτόχρονα, ελαχιστοποιεί τους κινδύνους. Μέσα από συνεχή συζήτηση σε επιστημονικό και πολιτικό επίπεδο σχετικά με τις νομικές συνέπειες των αλγορίθμων πρέπει να δημιουργήσουμε τη δυνατότητα ύπαρξης μηχανισμού λογοδοσίας και διαμόρφωσης κώδικα δεοντολογίας για αυτή τη νέα υποδομή λήψης αποφάσεων.
Τον Μάρτιο του 2018 δημοσιεύτηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης η μελέτη «Αλγόριθμοι και Ανθρώπινα Δικαιώματα». Επικεντρώνεται στη διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σχετικά με τις αυτοματοποιημένες τεχνικές επεξεργασίες δεδομένων και τις πιθανές ρυθμιστικές συνέπειες. Παρουσιάζει επίσης τις ανησυχίες, που καταγράφονται σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι οποίες προκλήθηκαν από τον αυξανόμενο ρόλο των αλγορίθμων στη λήψη αποφάσεων. Η μελέτη αυτή θέτει μια σειρά από ερωτήματα, τα οποία καλείται η Πολιτεία και η κοινωνία ως σύνολο να απαντήσει. Ποιος είναι υπεύθυνος όταν παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα βάσει αλγοριθμικών αποφάσεων – το άτομο που έχει προγραμματίσει τον αλγόριθμο, ο χειριστής του αλγορίθμου, ή ο άνθρωπος που υλοποίησε την απόφαση; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ μιας τέτοιας απόφασης και μιας ανθρώπινης απόφασης;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεξάγει μια εις βάθος ανάλυση των προκλήσεων και των ευκαιριών που προκύπτουν από την αλγοριθμική λήψη αποφάσεων ακολουθώντας την πρόταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για ένα πιλοτικό έργο επί του θέματος. Το έργο αυτό υποστηρίζεται από μια μελέτη που διεξάγεται για 16 μήνες και ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2018.
Η παραπάνω μελέτη εξετάζει τον ρόλο των αλγορίθμων δίνοντας έμφαση στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνουν, φιλτράρουν ή προσωποποιούν τις ροές πληροφοριών ως ενδιάμεσοι. Το παραπάνω έργο έχει ως στόχο:
- να συμβάλει σε μια ευρύτερη, κοινή κατανόηση του ρόλου των αλγορίθμων στο πλαίσιο των διαδικτυακών πλατφορμών και, παράλληλα, να ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με τα αναδυόμενα ζητήματα.
- να προσδιορίσει και να υιοθετήσει τα είδη προβλημάτων και τα αναδυόμενα ζητήματα που προκύπτουν από τη χρήση αλγορίθμων και να δημιουργήσει μια αρχική επιστημονική βάση για τα προβλήματα αυτά.
- να σχεδιάσει λύσεις για μια σειρά προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένων επιλογών πολιτικής, τεχνικών λύσεων και δράσεων του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας πολιτών.
Σε εθνικό επίπεδο, όσοι ασχολούμαστε με το αντικείμενο αυτό παρακολουθούμε τις τρέχουσες εξελίξεις, καθώς η διαδεδομένη χρήση αλγορίθμων ενδέχεται να έχει ταυτόχρονα θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στην άσκηση και απόλαυση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων μας.
Έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις σχετικά με τη στάση που πρέπει να διατηρήσει η πολιτεία απέναντι στις προκλήσεις που προκύπτουν από τη διαδεδομένη χρήση αλγορίθμων. Είναι ανάγκη να εμπλουτιστεί η νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων έτσι ώστε να καλύπτονται οι νέες συνθήκες που προκύπτουν από τους αλγόριθμους; Θα έπρεπε ίσως το θεσμικό περιβάλλον των αλγορίθμων να παραμείνει αρρύθμιστο για να δημιουργηθούν έτσι ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και να εξεταστούν νέες μορφές αυτοματοποιημένης λήψης αποφάσεων χωρίς εμπόδια στην καινοτομία;
Το Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης όχι μόνο δεν έχει διατυπώσει κάποια άποψη για το παραπάνω ζήτημα, αλλά δεν έχει ούτε καν ανοίξει το δημόσιο διάλογο προκειμένου να ενημερωθούν οι πολίτες, να γίνει ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των ενδιαφερομένων φορέων και να προετοιμαστεί η χώρα για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων.
Δεν πρέπει να χρονοτριβούμε. Πρέπει άμεσα να διαμορφώσουμε τις κατάλληλες πολιτικές που θα μετριάσουν τις τυχόν αρνητικές συνέπειες και θα πολλαπλασιάσουν τις θετικές. Κατά την άποψη μου θα πρέπει να κινηθούμε προς τρεις κατευθύνσεις:
- σε θεσμικό επίπεδο, θα πρέπει είτε να διευρυνθούν οι αρμοδιότητες μιας ήδη υπάρχουσας Ανεξάρτητης Αρχής έτσι ώστε να καλύπτεται και το αντικείμενο των αλγορίθμων, είτε να συσταθεί ένα νέο θεσμικό όργανο με τις ιδιότητες της ανεξάρτητης αρχής που θα προάγει τη διαφάνεια και θα καταπολεμά την «εγγενή» μονομέρεια που κρύβεται στους αλγορίθμους.
- σε εθνικό επίπεδο, θα πρέπει η χώρα μας να επενδύσει στην ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων, προκειμένου να έχουμε ψηφιακά εγγράμματους πολίτες, ικανούς να παίρνουν αποφάσεις και να συμμετέχουν ενεργά στη ψηφιακή ζωή.
- στη δημόσια διοίκηση, ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να είναι στελεχωμένος με ψηφιακά καταρτισμένο προσωπικό.
Η γνώση είναι δύναμη. Ο δημόσιος διάλογος για τον δεοντολογικό σκοπό, την αξιοπιστία και την ιχνηλασιμότητα των αλγορίθμων πρέπει να ανοίξει άμεσα καθώς μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που θέτουν οι αλγόριθμοι είναι η άγνοια! Πρέπει να επενδύσουμε άμεσα στην ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων των ανθρώπων και να φέρουμε τον αξιόπιστο και ανθρωποκεντρικό σχεδιασμό των αλγοριθμικών συστημάτων στο κέντρο του εθνικού και Ευρωπαϊκού ψηφιακού σχεδιασμού. Έτσι, και με τον συντονισμό μεταξύ των ακαδημαϊκών, κοινωνικών και επιχειρηματικών φορέων θα μπορέσουμε να απολαύσουμε τα οφέλη των αλγορίθμων ελαχιστοποιώντας τους πιθανούς κινδύνους.
