Του Κώστα Κωτούλα
Ο Ιρλανδικής (τι άλλο;) καταγωγής Edgar Poe γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1809 στη Βοστώνη. Σε νηπιακή ακόμα ηλικία έμεινε ορφανός, αφού ο πατέρας του εγκατέλειψε την οικογένειά του, η δε μητέρα του πέθανε. Το νήπιο το φρόντισε η οικογένεια του John Allan, η οποία, χωρίς να τον υιοθετήσει ποτέ, του έδωσε το όνομά της, ώστε το πλήρες όνομα του μικρού να είναι πλέον Edgar Allan Poe.
Πιο ισορροπημένο το όνομα, ίσως το πιο ισορροπημένο στοιχείο στην -από κάθε άποψη- αστραπιαία ζωή του E. A. Poe.
Τα παιδικά του χρόνια ο Poe τα πέρασε στη Σκωτία και την Αγγλία, όπου μετακόμισε η νέα οικογένειά του. Στις ΗΠΑ επέστρεψε σε ηλικία έντεκα ετών. Ξεκίνησε να σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια. Και εκεί άρχισε ο εκτροχιασμός.
Ο John Allan, ο οποίος βρέθηκε ξαφνικά πάμπλουτος από μια κληρονομιά, αρνήθηκε να συνεχίσει να καλύπτει τις δαπάνες σπουδών του Poe, καθώς ο τελευταίος σώρευε διαρκώς χρέη από τζόγο. Έτσι, ο Poe σταμάτησε τις σπουδές του. Όμως δεν επέστρεψε ποτέ στο Ρίτσμοντ, όπου ζούσε η οικογένεια Allan. Αντίθετα, πήγε στον τόπο καταγωγής του, τη Βοστώνη. Εκεί, ξεκίνησε να γράφει σε εφημερίδα, μια δουλειά που δεν του εξασφάλιζε τα προς το ζην, και για να καταφέρει να επιβιώσει, κατετάγη στο στρατό, δηλώνοντας ψευδώς ως ηλικία τα 22 χρόνια. Στην πραγματικότητα ήταν μόλις 18.
Στο στρατό ο (μέχρι τότε ατίθασος) Poe τα πήγε παραδόξως καλά. Ωστόσο, δύο χρόνια αργότερα αποφάσισε να αλλάξει γραμμή πλεύσης. Του επετράπη να αποστρατευθεί, εφόσον όμως πρώτα αποκαθιστούσε τις σχέσεις του με τον John Allan και κατόπιν κατατασσόταν στο West Point. Πριν παρουσιαστεί στο West Point, έζησε για ένα διάστημα στη Βαλτιμόρη με τη θεία του Maria Clemm. Κατά τη διάρκεια του διαστήματος αυτού, ο Poe γνώρισε και την πρώτη του ξαδέρφη και μετέπειτα σύζυγό του Virginia Eliza Clemm.
Στο West Point ο Poe δεν κατάφερε να στεριώσει. Πιθανότατα η σχέση του με τον John Allan, με τον οποίο ήρθε σε ρήξη και ο οποίος τον αποκλήρωσε, να τον οδήγησε στην απόφαση να παρατήσει τη στρατιωτική ακαδημία. Εφόσον όμως ο κηδεμόνας του John Allan δε συναινούσε στην αποστρατεία του, δεν είχε άλλον τρόπο να πετύχει το στόχο του, παρά μόνο να προκαλέσει την απόταξή του. Η απόταξή του έγινε στις αρχές του 1931, μετά από καταδικαστική απόφαση του Στρατοδικείου για αμέλεια κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, απείθεια προς τις εντολές των ανωτέρων του και άρνηση να συμμετάσχει σε στρατιωτικούς σχηματισμούς, τάξεις και εκκλησιασμούς. Υπάρχει η άποψη ότι ο Poe κατά τη δίκη του δήλωνε (ψευδώς) ότι δεν είχε υποπέσει στα παραπτώματα που του καταλόγιζαν, επιδιώκοντας με τη στάση του αυτή να πετύχει μια απόφαση που θα τον αποστράτευε.
Έτσι, ο E. A. Poe στα 22 του χρόνια είχε χάσει τους γονείς του, τον είχε αποκληρώσει ο άνθρωπος που τον μεγάλωσε, είχε παρατήσει τις σπουδές του λόγω τζόγου, είχε αφήσει τη θητεία του ως οπλίτης για να γίνει αξιωματικός, είχε αποταχθεί από το West Point. Λίγο αργότερα, θα έχανε και τον αδερφό του λόγω επιπλοκών της υγείας που προκλήθηκαν από αλκοολισμό. Μέχρι την ίδια ηλικία είχε ακόμη προσπαθήσει τρεις φορές να εκδόσει ένα βιβλίο με ποιήματα.
Μετά από την απόταξή του, ο Poe επέστρεψε στο σπίτι της θείας του στη Βαλτιμόρη. Εκεί άρχισε να συγγράφει κατά’ επάγγελμα. Κάποιες σύντομες ιστορίες του, του δώσαν τη δυνατότητα να καταλάβει τη θέση του βοηθού εκδότη στο περιοδικό Southern Literary Messenger, το οποίο εκδιδόταν στο Ριτσμοντ. Λίγες εβδομάδες μετά την πρόσληψή του, ο Poe απολύθηκε γιατί εμφανιζόταν στη δουλειά του μεθυσμένος. Ξανά πίσω στη Βαλτιμόρη, όπου έλαβε άδεια να παντρευτεί την πρώτη του ξαδέρφη Virginia Clemm και πάλι στο Ρίτσμοντ (αυτή τη φορά με τη νέα του οικογένεια), όπου ο εκδότης του Southern Literary Messenger του δίνει μια δεύτερη ευκαιρία. Ευκαιρία για τον Poe, ο οποίος γράφει κατά την περίοδο αυτή αρκετά ποιήματα και σύντομες ιστορίες, ευκαιρία όμως και για το περιοδικό, το οποίο πενταπλασιάζει την κυκλοφορία του. Στο Ρίτσμοντ, ο Πόε, έχοντας λάβει τη σχετική άδεια, παντρεύεται την ξαδέρφη του. Κατά τη διαδικασία, κάποιος μάρτυρας βεβαιώνει ότι η Virginia είναι 21 ετών και, συνεπώς, μπορεί να παντρευτεί. Στην πραγματικότητα, δεν έχει κλείσει καν τα 14.
Ωστόσο, και πάλι εγκαταλείπει το περιοδικό περίπου ένα χρόνο μετά από αυτή τη νέα ευκαιρία. Αυτή τη φορά, για να συνεχίσει ως εκδότης σε άλλο περιοδικό (Burton’s Gentleman’s Magazine) και πάλι, περίπου ένα χρόνο αργότερα, στο Graham’s Magazine και στη συνέχεια στο Broadway Journal της Νέας Υόρκης. Πλέον ο Poe κλείνει τα τριάντα και είναι ήδη αναγνωρισμένος (αν και όχι πλούσιος) συγγραφέας, ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.
Όμως αναγνωρισμένος και ως πότης. Ο Poe χάνει την ευκαιρία ενός σταθερού εισοδήματος καταλαμβάνοντας μια θέση στη διοίκηση του Προέδρου των ΗΠΑ Tyler, καθώς χάνει το ραντεβού με το γιο του Προέδρου και έναν κοινό τους φίλο. Ο Poe ισχυρίζεται ότι ήταν άρρωστος -όλοι όμως πιστεύουν ότι ήταν μεθυσμένος. Η ασθένεια της Virginia Clemm από φυματίωση (ανίατη και θανατηφόρος περίπτωση μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα) απλώς επιδεινώνει και τη δική του ασθένεια: ο Poe θα αρχίσει να πίνει όλο και πιο σταθερά, όλο και πιο πολύ.
Η κατάσταση της συζύγου του είχε αντίκτυπο στο έργο του Poe. Ο Poe έχασε τη μητέρα του ως νήπιο, έχασε τη γυναίκα που τον μεγάλωσε ως έφηβος, τώρα χάνει και τη σύζυγό του. Συνολικά υπάρχει η εκτίμηση ότι το συχνά εμφανιζόμενο μοτίβο της θνήσκουσας όμορφης νέας γυναίκας είναι απόρροια αυτής της αίσθησης απώλειας. Στις 29 Ιανουαρίου 1845 δημοσιεύει το Κοράκι -μια κραυγή απελπισίας γύρω από αυτήν την απώλεια. Η Virginia πέθανε στις 30 Ιανουαρίου 1847.
Ο Poe πλέον πίνει ακόμα περισσότερο. Αναζητά παρηγοριά στον εφηβικό του έρωτα, τη Sarah Royster, όμως είναι ήδη αργά. Στα τέλη του 1849, πριν καν κλείσει τα 41 του, ο Poe εντοπίζεται παραληρών στους δρόμους της Βαλτιμόρης, στην οποία κανείς δε γνωρίζει για ποιο λόγο επέστρεψε, φορώντας ρούχα που δεν ήταν δικά του και διακομίζεται σε νοσοκομείο, όπου και πεθαίνει τέσσερεις μέρες αργότερα. Στο ενδιάμεσο, ποτέ δεν ανέκτησε τη διαύγειά του, ώστε να μπορέσει να εξηγήσει την κατάστασή του. Η απώλεια του ιατρικού του φακέλου, σε συνδυασμό με τις περιγραφές των τελευταίων ημερών του, δίνουν τη δυνατότητα να διατυπωθούν διάφορες εικασίες: ο Poe πέθανε από τρομώδες παραλήρημα που προκλήθηκε από υπερκατανάλωση αλκοόλ, από χολέρα, από επιληψία, από σύφιλη, από λύσσα, από ξυλοδαρμό λόγω συμμετοχής σε εκλογική απάτη.
Ο Poe έγραφε σύντομα. Με την εξαίρεση της “Αφήγησης του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ από το Ναντάκιτ”, η οποία είναι το μόνο του μυθιστόρημα, όλα τα άλλα έργα του είναι είτε ποιήματα, είτε σύντομες διηγήσεις (είτε κριτικές λογοτεχνίας).
Ο Poe έγραφε μεθοδικά. Επέμενε ότι η επίδραση της ανάγνωσης στον αναγνώστη δε θα έπρεπε να επαφίεται στην έμπνευση ή στις εξωτερικές συνθήκες, αλλά ότι ο στόχος της συγγραφής είναι ο συγγραφέας να ελέγχει και να προκαθορίζει (μέσω της γλώσσας, των σχημάτων λόγου, των αλληγοριών, των περιγραφών ή της εξέλιξης της ιστορίας) τα συναισθήματα που τα έργα του θα προκαλέσουν.
Ο Poe επιδείκνυε μια μοναδική προσοχή στη χρήση της γλώσσας. Τόσο το μέτρο στα ποιήματά του, όσο και το επιτηδευμένο σκάλωμα και κόμπιασμα στις περιγραφές των πεζών του, το οποίο ξαφνικά μετατρέπεται σε απρόσκοπτή ροή του λόγου, για να ξανα-αλλάξει σε νέο κόμπιασμα λίγο αργότερα, δείχνουν το πόση σημασία έδινε στη φόρμα, όπως αυτή καθορίζεται όχι από το ύφος και το χειρισμό της πλοκής, αλλά από τη γλώσσα. Τα έργα του Poe αξίζει να διαβαστούν και στο πρωτότυπο.
Ο Poe έγραψε τις πρώτες αστυνομικές ιστορίες (detective stories). Ο Ιππότης (Chevalier) Auguste Dupin είναι ο πρώτος ντετέκτιβ στην παγκόσμια λογοτεχνία και τα διηγήματα “Οι Φόνοι της Οδού Μοργκ”, “Το Μυστήριο της Μαρί Ροζέτ”, “το Κλεμμένο Γράμμα”, αλλά και “ο Χρυσός Σκαραβαίος” είναι τα πρώτα έργα του είδους. Μέσα από αυτά, ο Poe εισήγαγε τη μεθοδολογία της (επαγωγικής) συλλογιστικής η οποία δεσμεύει τους πρωταγωνιστές, αλλά εισηγήθηκε και τους κανόνες που δεσμεύουν τους συγγραφείς του είδους. Ειδικά σχετικά με το “Χρυσό Σκαραβαίο” πρέπει να σημειώσουμε ότι χρησιμοποίησε και την κρυπτογράφηση (για την οποία ο Poe επεδείκνυε μεγάλο ενδιαφέρον) ως στοιχείο του μυστηρίου.
Ο Poe προσέγγιζε μέσα από τα κείμενά του το μακάβριο και το υπερφυσικό. Ξόρκιζε το θάνατο, θεοποιούσε την εκδίκηση, έπαιζε με το φόβο. Αν δεχθεί κανείς ότι το μοτίβο του θανάτου μιας γυναίκας ήταν απότοκο των θανάτων γυναικών που σημάδεψαν τη ζωή του, είναι εύκολο να κάνει και τη σκέψη ότι και όλα τα άλλα μοτίβα -τρόμου και υπερφυσικής φρίκης- ήταν απότοκα άλλων πληγών και δαιμόνων που τον στοίχειωναν.
