Ο νους μας σε αμμουδιές και παραλίες, γι’ αυτό θα αμμολεξιλογήσουμε σήμερα.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Ἄμμος η πρωτότυπη λέξη με την ωραία της ψιλή και προήλθε από τον συμφυρμό δύο συνωνύμων λέξεων, των λεκτικών τύπων ἄμαθος και ψάμμος, που σημαίνουν αμφότερες τη σκόνη, το κονίαμα, την όμορφη και ποικιλόχρωμη άμμο.
Το ἄμαθος δήλωνε το αμμώδες έδαφος και προέρχεται από τη ρίζα *σαμαθος. Αυτό το σ- και την υπόλοιπη ινδοευρωπαϊκή ρίζα την συναντάμε στη γερμανική άμμο Sand που είναι και αγγλική sand με μικρό s.
Μια πρώτη μαρτυρία για την άμμο έχουμε στον Πλάτωνα, τον 5ο αιώνα π. Χ., στον διάλογό του «Φαίδων», όπου ο φιλόσοφος παρουσιάζει το θέμα του θανάτου, δείχνοντας ότι είναι ένας μόνιμος σύντροφος του ανθρώπου μαζί με τον έρωτα. Σε μια αλληγορική εικόνα στην οποία βλέπουμε το πού πηγαίνει η άδικη ψυχή, όταν φύγει από τον μάταιο τούτο κόσμο, συναντάμε την φράση (110): καὶ οὔτε φύεται ἄξιον λόγου οὐδὲν ἐν τῇ θαλάττῃ, οὔτε τέλειον ὡς ἔπος εἰπεῖν οὐδέν ἐστι, σήραγγες δὲ καὶ ἄμμος. Σε νεοελληνική απόδοση: και ούτε φυτρώνει τίποτα άξιο λόγου στη θάλασσα, ούτε ολοκληρωμένο, για να μιλήσει κανείς έτσι γενικά, παρά συναντάμε σήραγγες και άμμο.
Και τώρα μερικά αμμοσχετικά (δική μας λέξη) από τα παλιότερα ελληνικά μας. Στην ιπποδρομία είχαμε τον ειδικό δρόμο τον ἀμμόδρομον, ενώ το ευεργετικό αμμόλουτρο της καθομολουμένης ήταν ἀμμοπλυσία για τους αρχαίους μας. Η αμμουδιάονομαζόταν ἀμμοῦδα και το φιδάκι που έμπαινε και έβγαινε στην άμμο λεγόταν ἀμμοδύτης. Αυτό το φιδάκι είναι η γνωστή μας οχιά, το πιο κυνηγημένο ερπετό της Μεσογείου και η λατινική ονομασία του τι άλλο από vipera ammodytes. (έχιδνα η αμμοδύτης). Ο γεωγράφος Στράβων (64 π.Χ. – 24 μ.Χ.) την ονομάζει ἀμμοβάτην.
Να έλθουμε λίγο και στα νεοελληνικά δικά μας, που δεν είναι και τόσο νεοελληνικά, γιατί πολλά από αυτά ίδια και απαράλλαχτα τα έλεγαν κι οι πρόγονοί μας. Για του λόγου το αληθές, τα ρηχά αμμώδη νερά τα αποκαλούμε ακόμη αμμούδες. Ἀμμόχωστονήταν το μέρος που περιβαλλόταν από αμμουδιά, χωσμένο μέσα στους πολύ μικρούς και λεπτούς κόκκους της, που δημιουργούνται από τη διαβρωτική ενέργεια των υδάτων. Κι εδώ δεν μπορούμε να ξεχάσουμε την προσφιλή μας μαρτυρική κυπριακή Αμμόχωστο, δίπλα στην αρχαία Σαλαμίνα, μια που οι μέρες της ανάμνησης της τουρκικής εισβολής ζυγώνουν.
Από την άλλη τα παιδιά παίζουν στην άμμο σε παραλίες που κάποιες φορές είναι τόσο γεμάτες από κόσμο, σαν την άμμο της θαλάσσης. Αλλά κι εμείς οι μεγαλύτεροι δεν ξεχνάμε τη συνήθεια να χτίζουμε παλάτια στην άμμο, να ματαιοπονούμε, να καταπιανόμαστε με πράγματα που θεωρούνται αβέβαια και επισφαλή. Μέσα στη φύση μας είναι εξάλλου να ριψοκινδυνεύουμε ή να κάνουμε ορισμένα αδιανόητα, γιατί στη ζωή μας τα γεγονότα πάνε κι έρχονται όπως η κινούμενη άμμος, που δεν έχει σταθερό σημείο και μετακινείται πότε από εδώ, πότε από εκεί.
Εμείς με τη σειρά μας θα σας θυμίσουμε μερικές ξακουστές ελληνικές αμμοπαραλίες, σωστές αμμομορφιές, έτσι όπως άτακτα μας έρχονται στο μυαλό. Τις υπόλοιπες θα τις συμπληρώσετε εσείς από τις γνώσεις σας ή ενεργοποιώντας τη φαντασία σας.
Πάμε λοιπόν: Αμμουλιανή στη Χαλκιδική, Ψιλή Άμμος στη Θάσο, τη Νάξο και αλλού, η περίφημη παραλία με τη μαύρη ηφαιστειακή άμμο στη Σαντορίνη και Χρυσή Άμμοςστη Μεσσηνία. Η Θεσσαλία και η Ιθάκη έχουν την Πλατιά Άμμο, η Κρήτη την Κόκκινη Άμμο στα διάσημα Μάταλα, η Μύκονος τη Μεγάλη Άμμο. Η Εύβοια στο γραφικό Μαρμάρι χαρίζει στους λουομένους τη Μεγάλη Άμμο με τα βαθιά νερά της, αλλά και η Σκιάθος έχει τη δική της Μεγάλη Άμμο. Αν θέλετε Άμμο σκέτη χωρίς κοσμητικά επίθετα θα πάτε στα Κουφονήσια, ενώ οι πιο μοναχικοί θα επιλέξουν τη Χοντρή Άμμο, μια μικρούλα παραλία στο γραφικό Πήλιο. Ο Jacques Yves Cousteau με το ξακουστό σκάφος «Καλυψώ» ένα ολόκληρο καλοκαίρι είχε μείνει στη Μαζιδά Άμμο, στο Λασήθι της Κρήτης, μια από τις ωραιότερες παραλίες του νησιού στο Λιβυκό Πέλαγος.
Διαλέξτε άμμο στην Ελλάδα μας. Και καθώς απολαμβάνετε τα καταγάλανα νερά, μπορείτε να σιγοτραγουδάτε την «Άρνηση» του Σεφέρη σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη:
Στο περιγιάλι το κρυφό
κι άσπρο σαν περιστέρι
διψάσαμε το μεσημέρι·
μα το νερό γλυφό.
Πάνω στην άμμο την ξανθή
γράψαμε τ’ όνομά της·
ωραία που φύσηξεν ο μπάτης
και σβύστηκε η γραφή.
Mε τι καρδιά, με τι πνοή,
τι πόθους και τι πάθος,
πήραμε τη ζωή μας· λάθος!
κι αλλάξαμε ζωή.
Προλάβετε πριν έλθει αμμοθύελλα!
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
