Πολλά από αυτά που συμβαίνουν δείχνουν έλλειψη αιδούς, ντροπής, δηλαδή, και φιλοτιμίας. Αναίσχυντες δηλώσεις πολιτικών προσώπων, χλευασμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποδεικνύουν ότι αυτή η αξία που προκύπτει από τον σεβασμό κάποιων ηθικών κανόνων έχει προ πολλού χαθεί.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Έτσι, μερικοί φαίνεται να έχουν απωλέσει την αιδημοσύνη τους, την ντροπή τους και περιφέρονται αλαζονικά, κάνοντας δηλώσεις από εδώ και από κει. Η ευγένεια των αιδημόνων, η συστολή και η λεπτότητα μοιάζουν να είναι παρωχημένες αρετές. Συνηθίσαμε μάλιστα την αναίδεια και την θεωρούμε κάτι φυσικό και μέρος των καθημερινών μας συναλλαγών. Πόσο κρίμα!
Ακόμη και η Κυβέρνηση τηρεί αιδήμονα σιωπή, σιωπά από ενοχή για πολλά ζητήματα. Συνήθως, όμως, από αιδήμονα σιωπή σωπαίνουν και οι ντροπαλοί ή όσοι προσποιούνται τους σεμνούς.
Ἡ αἰδώς, τῆς αἰδοῦς πολύ παλιά λέξη, βγαίνει από το ρήμα αἴδομαι ή αἰδοῦμαι, που σημαίνει σέβομαι, ευλαβούμαι. Η αρχική της σημασία είχε να κάνει με τον βαθύ σεβασμό προς τους θεούς ή τους ανωτέρους. Στην συνείδηση του ομηρικού ήρωα ἡ αἰδώς ήταν το αίσθημα της προσωπικής τιμής του κάθε ήρωα, κάτι σαν την φωνή της συνείδησής του, που του υπαγόρευε το καλό και τον απέτρεπε από το κακό. Περίφημη η φράση του ήρωα Στέντορα με την δυνατή φωνή, που στην ραψωδία Ε της Ιλιάδας φωνάζει «αἰδώς Ἀργεῖοι»(στ. 787). Μιλώντας έτσι θέλει να παρακινήσει τους Τρώες να δείξουν γενναιότητα, θάρρος, στον αγώνα εναντίον των Αχαιών, μια που ο Αχιλλέας είχε αποχωρήσει πια από την μάχη και το πεδίο ήταν ανοιχτό.
Το αιδώς Αργείοι χρησιμοποιούμε κι εμείς, για να παρακινήσουμε να δείξει ντροπή κάποιος εκεί όπου η αναισχυντία περισσεύει κι ο αναιδής αλωνίζει. Ίσως η προτροπή μας να ηχεί ως φωνή βοώντος εν τη ερήμω, αλλά καλό είναι να επιμείνουμε.
Στην πορεία της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης η αιδώς απέκτησε ευρύτερη σημασία. Δήλωνε την σωφροσύνη, την οποία είχαν όλοι οι άνθρωποι μέσα τους, αλλά ήταν στην κρίση τους, το αν θα την καλλιεργούσαν ή όχι. Επομένως η αναίδεια δεν συγχωρούνταν, αφού καθένας δυνάμει μπορούσε να μην είναι αναιδής.
Κλείνοντας, θα θυμηθούμε μιαν άλλην αιδώ, την καβαφική, στο ποίημα «Τείχη».
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
