Πριν μια εβδομάδα η κυβέρνηση διέψευδε αλλαγές στην ηγεσία της Πυροσβεστικής και της Αστυνομίας. Προχθές όμως διαψεύστηκε τελικά η διάψευση της κυβέρνησης. Την πρωταπριλιά συνηθίζουμε να λέμε ψεύδη, ψέματα, ανακρίβειες ή να κάνουμε αστεία πειράγματα. Ίσως με αυτόν τον τρόπο εκείνη τη μέρα προσπαθούμε να ξεγελάσουμε και τον ίδιο μας τον εαυτό, να ξεχάσουμε όσα συμβαίνουν γύρω μας.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Ψεῦδος ήταν ο λεκτικός τύπος από το ρήμα ψεύδω και δήλωνε την απάτη, την εξαπάτηση. Το ψεύδω, αβέβαιης ετυμολογίας, σήμαινε λέω ψέματα και διαψεύδω. Είχε ακόμη να κάνει με την παραποίηση ενός εγγράφου ή την παραβίαση του όρκου. Επίσης, στη μέση φωνή, ως ψεύδομαι είχε την έννοια φέρομαι απατηλά, αλλά και ψευδολογώ. Συνδέεται πιθανότατα το ρήμα με την ινδοευρωπαϊκή ρίζα του bhseu-, που περιέγραφε το φύσημα του ανέμου ή τους ήχους του σφυρίγματος που δεν έχουν συγκεκριμένο νόημα. Έφτασε, λοιπόν, να σημαίνει λέω πράγματα χωρίς νόημα, ανοησίες, επομένως απατηλά, ανακριβή πράγματα.
Από το ψεύδω – ψεύδομαι έχουμε και το επίθετο ὁ – ἡ ψευδής, τὸ ψευδές, που χρησιμοποιείται και σήμερα με την σημασία του ψεύτικου, του απατηλού.
Άλλες ενδιαφέρουσες λέξεις της ίδιας ρίζας που συναντάμε στα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ήταν ὁ ψεύστης (=ψεύτης), ὁ ψυδρός και ὁ ψυθής (= ψεύτικος, ψευδόμενος) ὁ ψύθος (= το ψέμα) και ὁ ψυθών, -ῶνος (ψεύτης).
Διάσημη φράση με το ψεύστης είναι η περίφημη ρήση του συγγραφέα, φιλοσόφου και ποιητή Επιμενίδη από την Κρήτη, που έζησε τον 7ο αιώνα και πέθανε τον 6ο: Κρῆτες, ἀεὶ ψεῦσται, κακὰ θηρία, γαστέρες ἀργοί. Ας μας συγχωρήσουν οι φίλοι Κρητικοί, με τη φράση αυτή ο συμπατριώτης τους τούς αποδίδει τα χαρακτηριστικά της ψευδολογίας, της κακότητας και της κοιλιοδουλείας, γιατί είχαν χαρακτηρίσει τον Θεό Δία θνητό.
Ενδιαφέρουσα είναι η παρατήρηση ότι από το θέμα του ψεύδω – ψεύδομαι είχαμε και τον λεκτικό τύπο ψύδραξ, -κος. Ὁ ψύδραξ ήταν μια λεπτή φλύκταινα, μια φουσκάλα που βρισκόταν ή στην άκρη της μύτης ή στην άκρη της γλώσσας που δημιουργούνταν από τα ψέματα που έλεγε κάποιος. Την αποκαλούσαν φλύκταινα του ψεύδους. Κατ’ αναλογία ψύδρακα αποκαλούσαν και το κριθαράκι στο μάτι, το εξάνθημα και τις άφθες στο στόμα. Ίσως οι μητέρες της εποχής θα προειδοποιούσαν τα παιδιά τους να μην πουν ψέματα, για να μην γεμίσουν «ψύδρακας».
Για να ξαναέλθουμε στο ψεύδος. Την Πρωταπριλιά, μπορεί να λέμε ψεύδη, για να χαρούμε την ημέρα. Δυστυχώς, όμως, κάποιοι συμπολίτες μας πίστεψαν πολλά ψέματα πολιτικών, που δεν ήταν κατά συνθήκη ψεύδη, δεν ειπώθηκαν, γιατί ήταν αναγκαία λόγω των κοινωνικών περιστάσεων. Το ThePresident.gr θα λειτουργεί ως ανιχνευτής ψεύδους και θα τα επισημαίνει διαρκώς.
Προς το παρόν λεξιλογούμε. Και για να είμαστε ακριβείς, ο ανιχνευτής ψεύδους εντοπίζει την ψευτιά στον ψευδομάρτυρα και την ψευδορκία, στον ψευτοπαληκαρά και τον ψευταρά, στον ψευδολόγο και στην ψευδωνυμία, στην ψευδοροφή, στο διαψεύδω και σε ένα πλήθος άλλων λέξεων που αποδεικνύουν την μεγάλη εκφραστική δύναμη της ελληνικής γλώσσας.
Και δεν ξεχνάμε τον Ψευτοθόδωρο, που ήταν διάσημος ψεύτης, αρχιψεύταρος, του 19ου αιώνα. Αυτός ο Θοδωρής έλεγε τόσα ψέματα, που, από τότε, όποιος έχει το αντίστοιχο ελάττωμα τον βαφτίζουμε ψευτοθόδωρο.
Είναι ψευδαίσθηση ότι σας τα είπαμε όλα για το ψέμα. Για ψευτοπατριώτες, ψευτοδιλήμματα, ψευδάργυρο και ψευδίσματα θα μιλήσουμε σε μια άλλη ευκαιρία.
Στο μεταξύ μπορείτε να γελάσετε με τις πολύ απολαυστικές ταινίες, πάντα επίκαιρες, «Ο Ψευτοθόδωρος», με τον Βασίλη Αυλωνίτη ή το «Ζητείται ψεύτης», με τον Ντίνο Ηλιόπουλο.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
