today-is-a-good-day
23.5 C
Athens

Λεξιλογώντας την Ευθύνη

Ενεργούμε με συναίσθηση ευθύνης ή χωρίς αυτήν, έχουμε επαγγελματική ευθύνη γι’ αυτό με το οποίο καταπιανόμαστε. Οι γιατροί φέρουν την ιατρική ευθύνη για την διάγνωση και την ίαση των ασθενών, ενώ πολλοί από εμάς συζητάμε για την έλλειψη περιβαλλοντικής ευθύνης, βλέποντας γύρω μας σκουπίδια πεταμένα από εδώ και από εκεί. Πολλές φορές, εξάλλου, και ιδιαίτερα τις τελευταίες μέρες μιλάμε για την ευθύνη των Υπουργών ή νιώθουμε βαρύ το φορτίο κάποιας μεγάλης ευθύνης. Αυτό σημαίνει ότι η ευθύνη εμπεριέχει μέσα της ένα βάρος υποχρεώσεων, καθηκόντων, αλλά και μια ανάγκη να λογοδοτεί ο ευθυνόμενος γι’ αυτά που αναλαμβάνει.

Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα

Από την άλλη η ευθύνη είναι το συναίσθημα της ενοχής που μας κυριεύει αν κάνουμε κάτι κακό ή η υπαιτιότητά μας για τις παραλείψεις μας.

Κάποιοι αναλαμβάνουν όλο το βάρος της ευθύνης, ενώ ορισμένοι ρίχνουν την ευθύνη αλλού. Τότε θεωρούν εαυτούς άμοιρους ευθυνών, όπως λέμε. Ευθύνη έχουν και οι εταιρείες, εταιρική κοινωνική ευθύνη, όταν δραστηριοποιούνται οικειοθελώς πέρα από νομικές επιταγές και κερδοφορία, για να προωθήσουν το κοινό συμφέρον, να κάνουν, για παράδειγμα, ένα κοινωφελές έργο που δεν εντάσσεται στις άμεσες υποχρεώσεις τους.

Ακόμη, είναι δυνατόν να επιρρίπτουμε τις ευθύνες στους άλλους, αγαπημένη πρακτική των περισσοτέρων από εμάς, μια που το να πάρουμε τις ευθύνες πάνω μας είναι δύσκολο και συχνά επώδυνο. Εξάλλου, το να θέσουμε κάποιον προ των ευθυνών του απαιτεί ισχυρή προσωπικότητα, μεγάλη ένταση και σύγκρουση με τον ανεύθυνο ή τον ευθυνόφοβο.

Η συζήτηση για την ευθύνη είναι πολύ μεγάλη. Μας πηγαίνει στο επίθετο εὐθύς, εὐθεῖα, εὐθύ, τον ίσιο. Άρα η ευθύνη είναι ένα ίσιωμα, μια τοποθέτηση σε ευθύγραμμη κατεύθυνση. Στα κείμενα του Πλάτωνος βλέπουμε την εὐθύνη να είναι συνώνυμη με την τιμωρία και κυρίως την σωματική, που οδηγεί στο «ίσιωμα των μαθητών», όταν η νουθεσία δεν είναι αρκετή.

Η λέξη απέκτησε ευρεία διάδοση κατά την ελληνιστική περίοδο και πήρε το περιεχόμενο που έχει περίπου και σήμερα. Στην ακμή, όμως, της αθηναϊκής δημοκρατίας ἡ εὔθυνα ή εὐθύνη ήταν ο έλεγχος, τον οποίο υφίστατο κάθε δημόσιος υπάλληλος ή κρατικός αξιωματούχος μετά την λήξη της θητείας του. Το ρόλο του ελεγκτή αναλάμβανε ο ειδικός γι’ αυτήν την εργασία, ο εὔθυνος και ο λειτουργός του κράτους, όταν λογοδοτούσε γινόταν ὑπεύθυνος. Έδιναν λόγο, απολογούνταν για το πώς διαχειρίστηκαν την εξουσία τους. Αν ο αρμόδιος για τον έλεγχο έκρινε ότι έκανε καλά τη δουλειά του, τότε τον χαρακτήριζε ἀνεύθυνο, αθώο, καλώς πράξαντα, δηλαδή. Ἀνεύθυνος, αθώος χαρακτηρίζεται και ο Χριστός στην εκκλησιαστική υμνογραφία. Αν και αθώος, όμως, παραδόθηκε σε θάνατο.

Με άλλα λόγια η εὔθυνα ήταν θεσμός της αθηναϊκής δημοκρατίας, που επέβαλε ποινές σε εκείνους που έκαναν παραπτώματα. Οι ποινές πρόβλεπαν κατάσχεση της περιουσίας των δημοσίων λειτουργών, εργασία σε δημόσια έργα ή ακόμη και ποινή του θανάτου, αν βουλευτής είχε περάσει στη Βουλή των 500 νόμο, με τον οποίο είχε βλάψει ηθικά τη δημοκρατία. Σε αυτήν την περίπτωση η ποινή εκτελούνταν αυθημερόν.

Σήμερα υπεύθυνος δεν είναι αυτός που κρίνεται ένοχος για τις πράξεις του, αλλά όποιος με σεβασμό προς την αποστολή του εκτελεί τις υποχρεώσεις του. Το ίδιο και ανεύθυνος δεν είναι ο αθώος, αλλά ο επιπόλαια διαχειριζόμενος τα καθήκοντά του.

Οι λέξεις έχουν την πορεία τους και εμείς την ευθύνη να σας μεταφέρουμε την ιστορία τους.

 

*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ